ΑΡΘΡΑ
Μια πλούσια αρθογραφία, σχετικά με τη φιλοσοφία, την ψυχολογία, τον εσωτερισμο, την επιστήμη και άλλα ένδιαφέροντα θέματα.
Ιστορία και εξέλιξη των ημερολογίων

Ευρετήριο Άρθρου

Η ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Η σημασία του αρχαίου αιγυπτιακού ημερολογίου είναι πολύ σπουδαία, διότι σ'αυτό περιλαμβάνονταν, για πρώτη φορά στην ιστορία, οι βασικές αρχές που επεκράτησαν και στα νεότερα χρόνια. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν οι πρώτοι που αποδέσμευσαν το ημερολόγιό τους από τον συνοδικό σεληνιακό μήνα.Η οριστική εγκατάλειψη του σεληνιακού μήνα, υπολογίζεται κατά την αρχαϊκή ή πρωτοδυναστική περίοδο (3000 - 2780 π.Χ.). Οπως είναι γνωστό από τα ευρήματα των ανασκαφών, το πρωτογενές αιγυπτιακό ημερολόγιο ήταν σεληνιακό, διαιρεμένο σε 12 σεληνιακούς μήνες.

Ο πάπυρος του Ιλλαχού αποδεικνύει αναμφισβήτητα τη χρήση σεληνιακού ημερολογίου με 12 μήνες διάρκειας 29 ή 30 ημερών, εφ'όσον η υπηρεσία των ιερέων στον ναό εναλλασσόταν κάθε 29 ή 30 μέρες. Εντούτοις υπάρχουν ημερολογιακοί πίνακες, που σ'αυτούς οι σεληνιακές χρονολογίες ανάγονται σε πολιτικές-ηλιακές. Παρόμοια διπλή χρονολόγηση παρατηρείται σε πολλά αιγυπτιακά κείμενα.Το γεγονός αυτό δεν σημαίνει οτι ο λαός χρησιμοποιούσε και το σεληνιακό ημερολόγιο. Πιθανώς οι ιερείς να τηρούσαν ένα σεληνιακό ημερολόγιο παράλληλα με το ηλιακό για το τελετουργικό της θρησκείας τους. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι συνέδεσαν επίσης τη διάρκεια του έτους τους με δύο σχεδόν συμπίπτοντα φυσικά φαινόμενα.

Τις ετήσιες πλημμύρες του Νείλου και την εμφάνιση του Σείριου λίγο πριν την ανατολή του Ηλιου. Το φαινόμενο της σχεδόν ταυτόχρονης ανατολής του Ήλιου και του Σείριου ονομάζεται "Εωθινή Επιτολή" του Σείριου και την εποχή σύνταξης του αιγυπτιακού ημερολογίου συνέβαινε περί την 19η Ιουλίου, σύμφωνα με το υποτιθέμενο Ιουλιανό ημερολόγιο.Ο Σείριος είναι το λαμπρότερο άστρο του ουρανού. Ανήκει στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός και βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο του ουρανού. Είναι 23 φορές λαμπρότερο από τον Ηλιο και απέχει 8,58 ε.φ. από μας.

Η ημερολογιακή ημερομηνία, όμως της "εωθινής επιτολής" του Σείριου μεταβαλλόταν με την πάροδο των ετών και ολοένα απέκλινε από την πραγματική, λόγω του γεγονότος ότι οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν προσεγγιστικό ηλιακό έτος διάρκειας 365 ημερών και όχι 365,25 ημερών.Ετσι, οι νεότεροι αστρολόγοι υπολόγισαν ότι η ταυτόχρονη ανατολή Ηλιου-Σείριου συμβαίνει την 19η Ιουλίου κάθε 1460 τροπικά έτη (365 Χ 4=1460 έτη).

Σύμφωνα με επιβεβαιωμένες ιστορικές μαρτυρίες, το φαινόμενο αυτό σημειώθηκε στην Αιγυπτο το 2781 π.χ, το 1321 π.Χ. και το 139 μ.Χ. Επειδή όμως το Αιγυπτιακό ημερολόγιο, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, φέρεται ως γνωστό και καθιερωμένο απο το 2781π.Χ., οι Αιγύπτιοι αστρονόμοι πρέπει να είχαν παρατηρήσει την "εωθινή επιτολή" του Σείριου τουλάχιστον την προηγούμενη του 2781 π.Χ. φορά, δηλαδή το έτος 4241 π.Χ.

Επίσης το φαινόμενο της πλημμύρας του Νείλου, ήταν ένα φαινόμενο κανονικό και τακτικό. Κάθε χρόνο στις όχθες του ιερού ποταμού η Αίγυπτος -το δώρο του Νείλου- γεννιέται. Η πλημμύρα λοιπόν του ιερού ποταμού ήταν το σημαντικότερο γεγονός στη ζωή της αρχαίας Αιγύπτου. Αυτή συνέβαινε από τον μήνα Ιούνιο ως τον Οκτώβριο. Τότε οι παρόχθιες περιοχές καλύπτονταν με κοκκινωπά νερά, που για τους αρχαίους Αιγύπτιους ήταν το αίμα του μεγάλου θεού Όσιρι, ο οποίος δολοφονήθηκε από τον αδελφό του, τον θεό Σετ.

Ο πολιτισμός της Αιγύπτου αναπτύχθηκε όχι μόνο δίπλα στον Νείλο, αλλά και εξαιτίας του Νείλου. Ήταν και ο λόγος που ο ζωδιακός αστερισμός του Λέοντα ήταν ιερός και λατρευόταν από τους αρχαίους Αιγύπτιους, γιατί οι ευεργετικές για τη γεωργία πλημμύρες του Νείλου συνέπιπταν με την είσοδο του Ήλιου στον αστερισμό αυτό.

Η ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΙΤΕΤΡΑΩΡΟΥ

Το Αιγυπτιακό έτος αποτελείτο από 12 μήνες των 30 ημερών και από 5 συμπληρωματικές - επαγόμενες ημέρες, οι οποίες ακολουθούσαν τους 12 μήνες, ώστε το τελικό σύνολο ημερών να είναι 365 ημέρες. Οι 5 επαγόμενες μέρες συνδέονταν με το μύθο της θεάς του ουρανού Νουτ. Η Νουτ απατούσε τον σύζυγό της Ρα, τον μεγάλο θεό του Ηλιου, με τον Θωθ, από τον οποίο έμεινε έγκυος.

Για να την τιμωρήσει ο Ρα, έδωσε εντολή να μην μπορεί να γεννήσει το παιδί της σε κανένα μήνα του έτους. Αλλά ο Θωθ ξεγέλασε τη Σελήνη στα τυχερά παιχνίδια και της κέρδισε 5 ημέρες κάθε έτος. Αυτές όμως οι μέρες δεν ανήκαν σε κανένα μήνα και βρίσκονταν έξω από το ημερολόγιο. Έτσι η διαταγή του Ρα δεν ίσχυε γι'αυτές. Σύμφωνα με τον μύθο, η Νουτ γέννησε το παιδί της την πρώτη από τις πέντε αυτές επαγόμενες μέρες. Οι ιερές επαγόμενες ημέρες ήταν αφιερωμένες στα γενέθλια των πέντε κυριότερων θεών τους. Του Όσιρι, του Ώρου, της Ίσιδας, του Σετ και της Νέφθιδας. Οι Αιγύπτιοι, όπως και άλλοι αρχαίοι ανατολικοί λαοί, διαίρεσαν τη μέρα σε 12 ώρες (χαρού) με αρχή της, όπως και αρχή ολόκληρου του εικοσιτετραώρου, την ανατολή του Ήλιου. Για την ακρίβεια, διαίρεσαν το χρονικό διάστημα από την ανατολή μέχρι τη δύση του Ήλιου σε 10 ώρες και κατόπιν πρόσθεσαν 2 ακόμα ώρες, που αντιστοιχούσαν μία για το πρωινό λυκαυγές και μία για το απογευματινό λυκόφως.

Όμοια διαίρεσαν και τη διάρκεια της νύχτας σε 12 ώρες. Αυτές οι εποχιακές ώρες, όπως τις ονόμασαν, μεταβάλλονταν σε διάρκεια κατά τις διάφορες εποχές του έτους, αφού η διάρκεια της φυσικής ημέρας αυξομειωνόταν από ηλιοστάσιο σε ηλιοστάσιο. Η ώρα δεν ήταν λοιπόν το 1/24 της όλης ημέρας. Η ημερήσια ώρα ήταν το 1/12 του χρονικού διαστήματος μεταξύ ανατολής και δύσης του Ηλιου, ενώ αντίστοιχα η νυχτερινή ώρα ήταν το 1/12 του χρόνου μεταξύ δύσης και ανατολής του Ηλιου. Λόγω της παρουσιαζόμενης διαφοράς στη χρονική διάρκεια μέρας και νύχτας μεταξύ καλοκαιριού και χειμώνα, η αιγυπτιακή ώρα άλλαζε συνεχώς, είχε δηλαδή μεταβλητή διαρκεια.

Οι Αιγύπτιοι μέτραγαν το πέρασμα του χρόνου με τα ηλιακά ρολόγια και τις κλεψύδρες, που ήταν έτσι κατασκευασμένες, ώστε να δείχνουν τις ώρες ανάλογα με τις εποχές του έτους. Οι δώδεκα ημερήσιες ώρες προσωποποιούνταν με θεές, που έφεραν επί της καφαλής τους τον δίσκο του Ήλιου. Επίσης, οι δώδεκα νυχτερινές ώρες προσωποποιούνταν κι αυτές με θεές που έφεραν επί της κεφαλής τους ένα αστέρι. Η "εώα επιτολή" του Σείτιου, την εποχή εκείνη, καθόριζε την αρχή του Αιγυπτιακού έτους, που για τον λόγο αυτό ονομαζόταν "κυνικό", αφού ο Σείριος είναι το λαμπρότερο αστρο του Μεγάλου Κυνός, ενώ ταυτόχρονα ταυτιζότανε με τον κυνοκέφαλο θεό Άνουβι.

Οι 360 ημέρες του έτους (δεν συμπεριλαμβάνονται οι 5 επαγόμενες) διαιρούνταν σε 36 δεκαήμερα. Επικεφαλής καθενός απ'αυτά ήταν ένας λαμπρός αστέρας, που ονομαζόταν "δεκανός". Ετσι κάθε μήνας αποτελείτο απο τρία δεκαήμερα. Άρχοντας των δεκανών ήταν ο Σείριος. Από την 26η δυναστεία, το πολιτικό έτος των 360 ημερών χωρίστηκε σε τρείς τετράμηνες εποχές, που αντιστοιχούσαν στον ετήσιο κύκλο της ανόδου και της καθόδου των υδάτων του Νείλου που εξαρτιόνταν από τις εποχές. Η εποχή της πλημμύρας (Εσούτ) συνέβαινε, όταν ο Νείλος υπερχειλίζοντας κατέκλυζε τους αγρούς.

Η εποχή της σποράς (Πρόζε) συνέβαινε όταν ο Νείλος ξαναγύριζε στην κοίτη του επιτρέποντας την έναρξη των καλλιεργιών. Τέλος η τρίτη εποχή, η συγκομιδή (Σομόβ) αντιστοιχούσε στη γεωργική εργασία του θερισμού και της συγκομιδής. Η μέτρηση του χρόνου στην Αιγυπτο ήταν μια απλή έκφραση μαθηματικής ακρίβειας. Οι κύριες χρονικές περίοδοι ήταν: Περίοδος Set: 30 έτη Περίοδος Henti: 60 έτη Περίοδος Heh: ένας αιώνας Περίοδος Tchetta: αιωνιότητα

Οι Αιγύπτιοι δεν είχαν "εποχή" , δηλαδή χρονολογική αφετηρία, αλλά ανέφεραν τα γεγονότα στο έτος της βασιλείας του εκάστοτε φαραώ, γι αυτό το λόγο δεν υπήρχε ακριβέστατη χρονολογία των δυναστειών. Πάντως άσχετα αν δεν υπήρχε χρονολογική αφετηρία, οι Αιγύπτιοι ιερείς, είναι γνωστό, ότι έδειξαν στον Ηρόδοτο (5ος π.Χ. αιώνας) γενεαλογία φαραώ που αναγόταν σε 10.500 έτη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1/ Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΩΝ ,τόμος Α Στράτος Θεοδοσίου - Μάνος Δανέζης Εκδοσεις Δίαυλος

2/ Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΩΝ ,τόμος Β Στράτος Θεοδοσίου - Μάνος Δανέζης Εκδόσεις Δίαυλος

3/ ΕΙΣΑΓΩΓΟΙ ΣΤΗΝ ΟΥΡΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Στράτος Θεοδοσίου - Μάνος Δανέζης Εκδόσεις Δίαυλος

4/ ΜΕΤΡΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΧΡΟΝΟ ΧΡΟΝΟ Στράτος Θεοδοσίου - Μάνος Δανέζης Εκδόσεις Δίαυλος