Η αρχική δοκιμασία: η επιλογή

«Ακόμα και αυτός που νομίζει ότι είναι ο πιο αδύναμος έχει τη δύναμη να αλλάξει την πορεία του κόσμου» Tolkien

Το μοτίβο της αρχικής αδυναμίας είναι χαρακτηριστικό στις ηρωικές ταινίες. Σύμφωνα με τον αφηγηματολόγο Greimas υπάρχει η λεγόμενη «δοκιμασία χαρακτηρισμού», αυτή κατά την οποία τίθεται στο χαρακτήρα η επιλογή ανάμεσα στην ασφάλεια της συμβιβασμένης ζωής του και στην περιπέτεια.

Αυτό είναι χαρακτηριστικό στις ταινίες που εξετάζουμε.

- Βλέπουμε το Nio να επιλέγει το κόκκινο ή το μπλε χάπι και το δρόμο του απελευθερωμένου δεσμώτη, των λίγων μαχητών του Matrix.

- Τον Jake-Avatar να τάσσεται, μαζί με τον παραδοσιακό λαό των Naavi, εναντίον των αξιών που αντιπροσωπεύει ο δικός του «εκμεταλλευτής» κόσμος.

- Το Harry Potter, στις πρώτες του αναμετρήσεις με το κακό, να δέχεται τη μετατροπή του από αφελές παιδί σε ένα Λευκό Μάγο.

Οι σύντροφοι στη μάχη: ο Δάσκαλος και η Ντάμα

«Άντεξε, δεν είσαι μόνος σου» J.A.Livraga

Όπως είπαμε ο ήρωας είναι στην αρχή ένας απλός άνθρωπος, που καλείται να αντιμετωπίσει μια αποστολή, η οποία όμως συχνά ξεπερνάει τις προσδοκίες και τις δεδομένες ικανότητές του. Ωστόσο η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν είναι μόνος του. Καθορίζεται και ανακαλύπτει τον εαυτό του μέσα από την αλληλεπίδραση με τους συντρόφους του και όσους, μέσα από διαφορετικούς ρόλους, τον στηρίζουν. Έτσι ο Nio έχει τους συναγωνιστές του, το ίδιο και o Frodo και ο Aragorn, και ακόμη περισσότερο ο Harry.

Ένας καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης του ήρωα στις ηρωικές ιστορίες είναι πάντα ο οδηγός του, ένας δάσκαλος πορείας που του μεταδίδει δυνάμεις αλλά κυρίως αρετή. Η σχέση του ήρωα με το δάσκαλό του γίνεται μια σχέση βαθιάς αφοσίωσης που συχνά περιέχει και τον πόνο. Ο δάσκαλος αφυπνίζει και οδηγεί τον ήρωα μέχρι το σημείο όπου θα πρέπει να τα καταφέρει μόνος του. Τότε είναι που ξαναβρίσκει το δάσκαλο, αλλά αυτή τη φορά δάσκαλος και μαθητής είναι ένα, έχουν εισέλθει και οι δύο στο πνεύμα του ήρωα. Το χαρακτήρα αυτό ενσαρκώνουν στο Matrix ο Μορφέας και η Προφήτις για το Nio, στον Άρχοντα των Δακτυλιδιών o Gandalf για το Frodo, στο Harry Potter ο Dumbledore ενώ για τον Jake-Avatar είναι η Netiri.

Στις περισσότερες ηρωικές ιστορίες υπάρχουν δύο δυνάμεις που καθορίζουν τον ήρωα: ο πόλεμος-θάνατος και η αγάπη-αφοσίωση. Αν για το πρώτο ο αντίμαχος είναι πάντα εκεί για να το θυμίζει, τον άξονα του φωτός συχνά καθορίζει μια άλλη δύναμη, που συχνά προσωποποιείται σε μια σύντροφο, πλασμένη στο πρότυπο των νταμών των ιπποτικών ιστοριών. Με τη σοφία, τη γενναιότητα και την αγάπη της, η ντάμα προσφέρει στον ήρωα πίστη στον εαυτό του και στον αγώνα του. Είναι αυτή που του θυμίζει τη ζωή και τις αξίες της και συμβολίζει όλα αυτά για τα οποία αξίζει να παλέψει κανείς. Σε τελικό επίπεδο, όπως και στην περίπτωση του δασκάλου, είναι η ίδια του η ψυχή, η φωνή της σιγής, ο φωτεινός του εαυτός.

Αυτό το ρόλο παίζουν στις ταινίες που εξετάζουμε η Arwen για τον Aragorn, η Trinity (Τριάδα) για το Nio και ξανά η Netiri για τον Jake.

Η τελική δοκιμασία

«Αν ένας πολεμιστής νικήσει στη μάχη χίλιους αντιπάλους και ένας άλλος νικήσει τον εαυτό του, εκείνος είναι ο μεγαλύτερος πολεμιστής» Βούδας

Στις ηρωικές ιστορίες η κύρια δοκιμασία του ήρωα, η τελική μάχη του ενάντια στο σκοτάδι, μετατρέπεται σε μια μοναχική μάχη ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό, στο φόβο και τη μοναξιά, στη δειλία και τον πόνο. Γίνεται ένας θυσιασμένος για τον κοινό αγώνα και μέσα από τη μάχη του σκοτώνει και ξαναγεννά τον εαυτό του.

Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στην ταινία Avatar, που με το δικό της «virtual» τρόπο φέρνει στο προσκήνιο μια σύγκρουση επαναλαμβανόμενη στην ιστορία, της παράδοσης και της φύσης απέναντι στην ανθρώπινη απληστία, την αλαζονεία και τη βία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο τίτλος της ταινίας προέρχεται από την αρχαία σανσκριτική λέξη, η οποία μπορεί να ερμηνευτεί ως απεσταλμένος. Έτσι έχουμε τον Jake, έναν άνθρωπο του «νέου κόσμου», να υπερασπίζεται τις παραδοσιακές αξίες του πλανήτη Πανδώρα.

Την ίδια μάχη της ανθρωπιάς ενάντια στη μηχανή και στην απώλεια της ελευθερίας και της ταυτότητας δίνει και ο Nio ενάντια στον πράκτορα Smith. Είναι συγκλονιστικό ότι σε αυτή την τελική μάχη ο ήρωας, που έχει μάθει να μετουσιώνει τη δύναμή του μέσα στο σύστημα του Matrix, συνειδητοποιεί ότι η τελική μορφή που θα πάρει θα είναι αυτή του ίδιου του Smith. Η απόλυτη ταύτισή του με τη μηχανή θα τον καταστήσει ικανό να τη διαλύσει.

Παρόμοια δοκιμασία είναι και αυτή του Harry Potter. Όπως ο Nio, έτσι και ο Harry μαθαίνει να χρησιμοποιεί τις δυνάμεις του, τη δική του μαγεία μέσα από μια μακρόχρονη πορεία και έτσι ξεπερνά όλα τα εμπόδια. Αυτό όμως που τον δικαιώνει στο τέλος δεν είναι οι ικανότητές του αλλά η ίδια η ποιότητα της ψυχής του που έχει εξαγνιστεί. Έχει καταλάβει την πραγματική ισχύ της υπηρεσίας, της γνώσης και εν τέλει της αγάπης και της αυτοθυσίας μπροστά στο φόβο, την αλαζονεία και τη μοναξιά του Voldemort, του οποίου η μέγιστη δύναμη και ζωή αντλείται από τον ίδιο το Harry. Έτσι αντιμετωπίζει αυτόν και τον ίδιο του τον αφανισμό με τον τρόπο του ήρωα.

Βλέπουμε λοιπόν ότι πάντοτε οι μύθοι και ο δρόμος των ηρώων βρίσκουν τον τρόπο να ενσαρκώνονται και να τραγουδούν στους ανθρώπους τον ύμνο της ίδιας της ψυχής τους, αυτόν που ίσως στο μέλλον θα έχει για στίχους τα λόγια του Joseph Campbell:

«Ο λαβύρινθος είναι γνωστός. Έχουμε μονάχα να ακολουθήσουμε το νήμα του δρόμου του ήρωα. Και εκεί που νομίζαμε ότι θα βρούμε τον εξευτελισμό, θα βρούμε το Θεό. Και εκεί που νομίζαμε ότι θα σκοτώσουμε έναν άλλον, θα σκοτώσουμε τον εαυτό μας. Και εκεί που νομίζαμε ότι ταξιδεύουμε στον κόσμο, θα ταξιδέψουμε ως το κέντρο της ίδιας μας της ύπαρξης. Και εκεί που νομίζαμε ότι θα είμαστε μόνοι, θα είμαστε με ολόκληρο τον κόσμο»