ΤΙ ΗΤΑΝ ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Η λέξη Μυστήριο στην αρχαία Ελλάδα σήμαινε το απόρρητο, το μυστικό, το άρρητο μέρος μιας τελετής ή λατρείας, οι οποίες δεν γίνονταν φανερές σε άτομα που δεν είχαν μυηθεί. Όπως φαίνεται και ετυμολογικά η λέξη παράγεται από το ρήμα Μυείν, δηλαδή κλείνω, και αναφέρεται κυρίως στα μάτια και στα χείλη. Εκείνοι που μυούνται στα μυστήρια του υπερβατικού, απαγορεύεται να τα ανακοινώσουν σε άλλους μη μυημένους, πρέπει να κλείνουν το στόμα τους.
Τα αρχαία Μυστήρια ήταν ίσως η ανώτερη πνευματική κληρονομιά στην αρχαία Ελλάδα. Ήταν κυρίως κρυφές λατρείες, στις οποίες έπρεπε πρώτα κανείς να μυηθεί, κοινώς να εισαχθεί. Ο οπαδός αυτής της λατρείας ονομαζόταν Μύστης και το πρόσωπο που τον εισήγαγε σε αυτήν Μυσταγωγός. Κάθε μυστηριακή κοινότητα είχε τα κοινά γεύματα, τους κοινούς χορούς και τις ιεροτελεστίες, όπου άνθρωποι που έσμιξαν στο ίδιο χορό, που συμμετείχαν στα ίδια δρώμενα ένιωθαν για πάντα ενωμένοι.
Στην εσωτερική έννοιά τους παρουσίαζαν τις αιώνιες αλήθειες, είτε ήταν φυσικές είτε πνευματικές, που διατηρήθηκαν στο πέρασμα χιλιάδων ετών.
Από τα λίγα που γνωρίζουμε για αυτά φαίνεται ότι παρουσίαζαν αλληγορικές αναπαραστάσεις που συμβολίζουν τα πεπρωμένα των ψυχών μετά θάνατον, τον νόμο και την ενότητα που συνδέουν όλα τα όντα.
ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ
«… Η κόρη έπαιζε ασταμάτητα στα λιβάδια που τόσο πολύ αγαπούσε. Ήταν η εποχή που η ζωή εκδηλωνόταν στη γη με πολλά χρώματα. Μέσα στο παιχνίδι η κόρη είδε ένα θεσπέσιο λουλούδι, έναν Νάρκισσο κι έτρεξε να τον πάρει. Εκεί κοντά έβοσκε τους χοίρους του ο Ευουλέας και μόλις η κόρη άγγιξε τον Νάρκισσο, ο Πλούτωνας βρήκε την ευκαιρία να την πάρει κοντά του ανοίγοντας ένα χάσμα όπου μαζί με την Περσεφόνη έπεσαν και οι χοίροι του Ευουλέα. Η μητέρα της έτρεξε να τη βρει δίχως αποτέλεσμα και καθώς η λύπη της θεάς συνεχιζόταν, ο Δίας θέλοντας να τη βοηθήσει έκανε μία συμφωνία με τον Πλούτωνα. Το ένα τρίτο του χρόνου να είναι βασίλισσα του κάτω κόσμου και τα δύο τρίτα να είναι επάνω στη γη με τη μητέρα της…»
Οι θεοί αυτών των μυστηρίων είναι δύο ζεύγη: η μητέρα - κόρη και ο θεός - θεά.
Ο μύθος της Δήμητρας και της Περσεφόνης αποτελεί το κέντρο της λατρείας των Ελευσινίων. Θεωρείται ότι τα Ελευσίνια Μυστήρια ιδρύθηκαν από τον Εύμολπο το 1400 π.Χ κι άρχισαν να λειτουργούν επίσημα τον 8ο αιώνα π.Χ. Υπήρχαν τα μικρά (Ελάσσονα) τα εν Άγραις και τα μεγάλα (Μείζονα) μυστήρια. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές δεν πρέπει να ταυτίζονται τα μικρά (Ελευσίνια) με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Υπήρχε σαφής διάκριση μεταξύ των Ελευσινίων και των Ελευσινίων Μυστηρίων, διότι για την τιμή της Δήμητρας και της Κόρης γίνονταν πολλές γιορτές και οι πιο επίσημες ήταν, όπως αναφέραμε, τα Ελευσίνια, τα Θεσμοφόρια, τα Αλώα και τα Θαλύσια.
Κατά τη διάρκεια του Ανθεστηρίωνα (Β΄ δεκαπενθήμερο Φεβρουαρίου και Α΄ δεκαπενθήμερο Μαρτίου) την εποχή της Άνοιξης, τελούνταν τα Ελευσίνια ή τα «Εν Άστει» ενώ τα «Μυστήρια εν Ελευσίνι» τα ονομαζόμενα μεγάλα τελούνταν το μήνα Βοηδρομιώνα (Β΄ δεκαπενθήμερο Σεπτεμβρίου και Α΄ δεκαπενθήμερο Οκτωβρίου). Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή και οι δύο γιορτές τελούνταν στην Ελευσίνα αλλά τα μεν Μυστήρια ήταν η καθαρά θρησκευτική τελετή, στην οποία έπαιρναν μέρος μόνο οι μύστες, ενώ τα Ελευσίνια ήταν αγώνες προς τιμήν της Δήμητρας κι ονομάστηκαν έτσι, επειδή τελούνταν στην Ελευσίνα. Άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι και στα μικρά τελούνταν ιερές μυητικές τελετουργίες προς τιμή της θεάς Περσεφόνης (κόρης) και ήταν εισαγωγικές και προπαρασκευαστικές για τα Μεγάλα Μυστήρια. Οι μυούμενοι θυσίαζαν δέλφακα (χοιρίδιο) και με τα νερά του ποταμού (Ιλισός) καθαρίζονταν από τα μιάσματα με τη βοήθεια ειδικού ιερέα που λεγόταν «Υδρανός». Ακολουθούσε μέγας όρκος μπροστά στον όσιο Ευμολπίδη, «Ιεροφάντη» της Ελευσινίας Δήμητρος και κατήχησή τους από τον τελευταίο, αναγκαία για την προπαρασκευή των μυστών για τα μετά από πέντε ενιαυτούς λεγόμενα Μεγάλα Ελευσίνια (Εποπτεία). Στο τέλος, οι μυούμενοι ενθρονίζονταν και οι ιερείς χόρευαν τελετουργικά γύρω από αυτούς, ως σημείο αποδοχής στον κύκλο της πρώτης μύησης.
Από τις δεκαπέντε έως τις είκοσι δύο του μήνα Βοηδρομιώνα τελούνταν ανά πενταετία στην Ελευσίνα τα Μεγάλα Μυστήρια, που κατέληγαν σε επιφάνεια της θεάς Περσεφόνης και μύηση των μυστών στο «υπέρτατο μυστικό της ζωής». Η πρώτη ημέρα της μύησης λεγόταν Αγυρμός, δηλαδή συγκέντρωση και περνούσε με την προσέλευση των υποψηφίων μυστών στο ιερό της Ελευσίνας. Η δεύτερη ημέρα λεγόταν Άλαδαι Μύσται και περνούσε με πομπή προς τη θάλασσα και καθαρμούς στα νερά της. Την τρίτη ημέρα καθιερωνόταν απόλυτη νηστεία κι άρχιζε η χορήγηση του περίφημου ποτού Κυκεών. Η νηστεία σταματούσε το ίδιο βράδυ με λίγα ιερά τρόφιμα που δίνονταν στους μυούμενους μέσα από μια Μυστική Κύστη. Την τέταρτη ημέρα προσφέρονταν θυσίες στις θεότητες της Ελευσίνας και χορεύονταν ιερατικοί κυκλικοί χοροί. Την πέμπτη ημέρα, Λαμπαδηφορία, οι μυούμενοι με πυρσό στο χέρι σχημάτιζαν ανά δύο σιωπηλή πομπή με επικεφαλής τον Δαδούχο ιερέα κι έμπαιναν στον ναό της θεάς Δήμητρας. Η έκτη ημέρα λεγόταν ΄Ιακχος και ήταν αφιερωμένη σε λατρευτικές πράξεις προς τιμή του θεοπαίδα Ιάκχου με περιφορά του αγάλματός του (στεφανωμένου με μυρσίνη σε ένδειξη πένθους) και των ιερών του αντικειμένων (Λικμός, Κάλαθος, Φαλλός) από τον Κεραμικό έως την Ελευσίνα μέσω της Ιεράς Οδού. Η νύχτα προς την έβδομη ημέρα λεγόταν Ιερά Νύξ και εγκαινίαζε τη μεγάλη μύηση, που ολοκληρωνόταν την ένατη ημέρα με την τελική Ιεροφάνεια και τη θεαματική επιφάνεια της θεάς Περσεφόνης που ανερχόταν από τον Άδη. Επίσης τα σύμβολα που αναφέρονται ότι χρησιμοποιούσαν στα μυστήρια αυτά είναι τα εξής: Η σφαίρα, το στάχυ και η χλόη, το φίδι, η άκανθος, ο υάκινθος, το σπειρωτό φίδι, το κουκουνάρι, το αυγό και κλάδος πίτυος.
Στα Ελευσίνια γύρω 176 μ.Χ μυήθηκε και ο Μ. Αυρήλιος ενώ στα Μυστήρια αυτά δεν γίνονταν δεκτοί ανθρωποκτόνοι, ιερόσυλοι, εναγείς, μάγοι και άθεοι (στους τελευταίους κατατάσσονταν την ύστερη αρχαιότητα οι Επικούριοι και οι Χριστιανοί). Τα Μυστήρια έπαψαν να τελούνται το 395 μ.Χ με την πλήρη καταστροφή και πυρπόληση των ιερών από τον Γότθο χριστιανό Αλάριχο και τη μαρτυρική θανάτωση σύσσωμου του ιερατείου πάνω στην πυρά.
Και σήμερα;
«Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι Μύστες,
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο,
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο παν να δουν διυλιστήριο…»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ
ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΛΕΥΣΙΝΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΑΝΤΕΙΩΝ (ΛΕΦΑΚΗ {ΔΟΜΙΝΟΥ})
ΕΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΙΕΡΟΠΡΑΞΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (ΒΛ. ΡΑΣΙΑΣ
ΤΑ ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ (Γ.ΣΙΕΤΤΟΣ)
Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΩΝ Α΄ ΤΟΜΟΣ (ΣΤ. ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ – Μ.ΔΑΝΕΖΗΣ)