Ο Σάντρο Μποττιτσέλλι υπήρξε ένας φλωρεντινός ουμανιστής ζωγράφος του 15ου αιώνα. Ενταγμένος στον πολιτιστικό κύκλο των Μεδίκων, υπήρξε κυρίως ενεργό μέλος της Πλατωνικής Ακαδημίας στο Καρέτζι και με την καθοδήγηση του Μαρσίλιο Φιτσίνο, ανέπτυξε της φιλοσοφικές θέσεις της Αναγέννησης.
Δημιουργός πολλών αριστουργημάτων, ο Μποττιτσέλλι έγινε διάσημος για δύο κυρίως πίνακες με τίτλο: «Η γέννηση της Αφροδίτης» και «Η Άνοιξη». Αυτά τα δύο έργα μπορούν να συσχετισθούν με έναν τρίτο πίνακα, ο οποίος απεικονίζει τη σύνθεση που είναι γνωστή ως «Παλλάς και Κένταυρος». Αυτά τα τρία έργα, που πραγματοποιήθηκαν μαζί ή χωριστά ανάμεσα στο 1482 και το 1499 για τους Μεδίκους, βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Ουφφίτσι της Φλωρεντίας.
Αυτό το τρίπτυχο δείχνει τις μεταμορφώσεις της ψυχής σύμφωνα με την πλατωνική και νεοπλατωνική φιλοσοφία όπως αναπτύχθηκε στην Ακαδημία, στο Καρέτζι, από τον Μαρσίλιο Φιτσίνο. Ωστόσο, πολλά κλειδιά ερμηνείας μπορούν μερικές φορές να χρησιμοποιηθούν για να αποκρυπτογραφήσουν αυτούς τους πίνακες. Ο καλλιτέχνης αφήνει πάντα τη δυνατότητα να γεφυρωθεί μια χριστιανική ερμηνεία με τις πλατωνικές σημασίες που μερικές φορές θεωρούνται ύποπτες για παγανισμό.
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ
Ο πίνακας
Σύμφωνα με την αρχαία μυθολογία, η Αφροδίτη γεννήθηκε από τον αφρό της θάλασσας, που δημιουργήθηκε γύρω από τα γεννητικά όργανα του θεού Ουρανού τα οποία κόπηκαν από το γιο του Κρόνο και ρίχτηκαν στη θάλασσα.
Ο Μποττιτσέλλι παρουσιάζει εδώ την Αφροδίτη στο μέσο του πίνακα, επάνω σ΄ ένα κοχύλι που πλέει στο νερό. Κρατάει τα μαλλιά της με το αριστερό χέρι και καλύπτει το στήθος της με το δεξί. Σπρώχνεται προς την ακρογιαλιά από δύο θεότητες των ανέμων, ενώ μία από τις ΄Ωρες, κόρη του Δία και της Θέμιδας, θεάς των εποχών, κρατάει στα χέρια της ένα ξεδιπλωμένο ύφασμα, έτοιμο να τυλίξει την Αφροδίτη. Τα λουλούδια που διακοσμούν αυτό το ένδυμα δείχνουν ότι αυτή η Ώρα είναι η θεότητα που προΐσταται της άνοιξης. Από τον ουρανό πέφτουν απαλά ρόδα, η γέννηση των οποίων συνέπεσε, σύμφωνα με τον αρχαίο θρύλο, με τη γέννηση της Αφροδίτης.
Στην πραγματικότητα, αυτή η σκηνή δεν απεικονίζει ακριβώς τη γέννηση της Αφροδίτης, αλλά μάλλον την άφιξή της στο νησί των Κυθήρων, στις ακτές του οποίου πάτησε αφού γεννήθηκε από τα κύματα, όπως το διηγείται ο Όμηρος στον «Ύμνο του στην Αφροδίτη».
Ο συμβολισμός
Αφροδίτη
Στο χριστιανικό κλειδί ερμηνείας, η γέννηση της Αφροδίτης από τη θάλασσα αναλογεί με αυτήν της ανθρώπινης ψυχής, που γεννιέται από τα ιερά νερά της βάπτισης.
Η γύμνια της θεάς υποδηλώνει αγνότητα, απλότητα, την ομορφιά χωρίς φτιασίδια της ψυχής.
Είναι επίσης μια εικόνα της δημιουργίας του κόσμου, την οποία ο Πίκο ντελλα Μιράντολα ερμηνεύει λέγοντας ότι η Αφροδίτη γεννήθηκε από τον ευνουχισμό του Ουρανού, ο οποίος μεταβίβασε στην ύλη το σπέρμα των ιδανικών μορφών. Είναι επομένως ο καρπός της ένωσης του πνεύματος με την ύλη στο κοσμικό επίπεδο. Ο Ζέφυρος είναι λοιπόν το πνεύμα που φυσάει πάνω στα νερά, όπως το πνεύμα του θεού στη Γένεση και για να γίνει κατανοητό ότι ο ουρανός γονιμοποίησε τη θάλασσα, μια μυστικιστική βροχή από ρόδα ξεπροβάλλει από την πνοή του θεού του ανέμου.
Οι Νεοπλατωνικοί διέκριναν δύο Αφροδίτες, «έντιμες και άξιες για να επιδοκιμάζονται, επειδή η καθεμιά ακολουθεί μια θεϊκή εικόνα».
Η πρώτη υποκινεί προς την προσήλωση (ουράνια αγάπη) και η δεύτερη στη γέννηση (γήινη αγάπη). Ο Καβαλκάντι περιγράφει στο Συμπόσιο: «Η πρώτη Αφροδίτη, αυτή του πνεύματος, γεννήθηκε κατά κάποιο τρόπο χωρίς μητέρα, από τον Ουρανό, επειδή μητέρα σημαίνει ύλη για τη φυσική φιλοσοφία. Η δεύτερη Αφροδίτη, που είναι μέσα στην ψυχή του κόσμου, γεννήθηκε από τον Δία και τη Διώνη. Η μία είναι η διάνοια, τοποθετημένη μέσα στο αγγελικό πνεύμα, η άλλη είναι η γενεσιουργός δύναμη που αποδίδεται στην ψυχή του κόσμου».
Ο Ζέφυρος
Ο θεός του ανέμου Ζέφυρος κρατάει στα χέρια του τη γλυκιά Αύρα.
Ο Ζέφυρος είναι η αναπαράσταση του Πνεύματος, που εμφυσά τη ζωτική και πνευματική πνοή.
Σύμφωνα με τη βιβλική εικόνα, είναι το πνεύμα που φυσάει πάνω στα πρωταρχικά νερά. Είναι επομένως η θεϊκή πνοή που προΐσταται της ενσάρκωσης της ψυχής.
Η σκηνή αντιπροσωπεύει τη γέννηση της ανθρώπινης ψυχής, που εμφανίζεται στον κόσμο περιβαλλόμενη από τα τέσσερα στοιχεία.
Ο αέρας, το νερό και η γη χωρίζουν τον πίνακα σε τρία μέρη ενώ η φωτιά αντιπροσωπεύεται από το γλυκό φως με το οποίο είναι λουσμένη η σκηνή. Ο Μποττιτσέλλι συμβόλισε μ΄ αυτό τον τρόπο τη θεία γνώση και το φως που αυτή απελευθερώνει από το γλυκό φέγγος της αυγής.
Ακόμη βαθύτερα, ο πίνακας καθρεφτίζει την ανθρώπινη κατάσταση στην τριπλή μορφή της: πνεύμα (Ζέφυρος), ψυχή (Αφροδίτη) και σώμα (Ώρα της Άνοιξης). Η Αφροδίτη, σύμβολο της ανθρώπινης ψυχής, είναι ο κεντρικός άξονας, που εμψυχώνεται από μια διπλή κίνηση, σεμνή και αισθησιακή, που διευκρινίζει το διπλό της πρόσωπο, της γήινης και της ουράνιας αγάπης.
Ο πίνακας δείχνει την αρμονία των αντιθέτων, της οποίας προΐσταται η Αφροδίτη, τονίζοντας έτσι ότι η ψυχή είναι το σταυροδρόμι όπου τα αντίθετα μπορούν να συναντηθούν: το ζευγάρι των θεών του ανέμου, τα ρόδα που δημιουργήθηκαν από τη γόνιμη πνοή τους και αντανακλώνται στα λουλουδιστά ρούχα, δείχνουν αυτή τη δύναμη συνάντησης ανάμεσα στον ουρανό και τη γη.