Όταν η σφαίρα του Αέρα εκδηλώνεται στους ανθρώπους -όπως και στα ζώα- εμφανίζεται στο προσκήνιο η ψυχή με την χαρακτηριστική της έκφραση: τα συναισθήματα. Πρόκειται για έναν κόσμο με ευρύ φάσμα, όπου η Μάγια (σύμφωνα με τους Ινδούς η Μάγια είναι μια Παγκόσμια Πλάνη όπου κάνει τα πράγματα να φαίνονται εντελώς διαφορετικά από αυτό που στην πραγματικότητα είναι) αρέσκεται να εμφανίζεται περισσότερο από οπουδήποτε αλλού. Ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ τόσο ευαίσθητος ούτε ρέπει τόσο εύκολα προς το λάθος, δεν είναι ποτέ τόσο αδύναμος ούτε τόσο δυνατός, ποτέ δεν είναι τόσο μεγάλος ούτε τόσο μικρός, ποτέ δεν είναι τόσο εύκολο να πειστεί όσο όταν βρίσκεται μέσα στο παιχνίδι των αισθήσεων.
Εδώ όλα είναι Αέρας. Απουσιάζει εντελώς η στερεά υφή της Γης, όπου μπορεί κανείς να στηριχθεί, και η ρασιοναλιστική βαθύτητα της Φωτιάς του νου, όπου μπορεί κανείς να δικαιωθεί. Τα συναισθήματα κινούνται αέρινα, ταλαντευόμενα γενικά μεταξύ των δύο επικίνδυνων άκρων: της ευχαρίστησης και του πόνου, της ευαρέσκειας και της δυσαρέσκειας. Και με τη δύναμη του εκκρεμούς, ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τον πόνο: όταν ζει την ευχαρίστηση, φοβάται μήπως τη χάσει και υποφέρει, όταν ζει τον πόνο, δεν έχει τίποτε άλλο, οπότε νιώθει αδύναμος σ’ αυτήν τη συναισθηματική σφαίρα, γιατί όποια κι αν είναι η συναισθηματική απόχρωση που μας ορίζει, πάντα τείνουμε προς τον πόνο. Χρειάζεται, χωρίς αμφιβολία, να βρούμε το ιδεώδες συναίσθημα του ανώτερου μέσου όρου: εκείνο το συναίσθημα που ξεπερνά το δυαδισμό του παιχνιδιού, που δεν ταλαντεύεται προς την ευχαρίστηση ή τον πόνο, αλλά βρίσκεται στο σημείο ανάρτησης του εκκρεμούς, ώστε να παρατηρεί το παιχνίδι της Μάγια χωρίς να παρεμβαίνει σ’ αυτό, παρά μόνο για να το καταλάβει.
Αν και όλα χωρούν στον ίδιο κόσμο, μπορούμε να διακρίνουμε διαφορετικές ποιότητες συναισθημάτων. Υπάρχουν κάποια περισσότερο τελειοποιημένα και άλλα πιο χονδροειδή. Η Μάγια μας έχει διδάξει, στο βαθμό που παίζουμε, ότι τα καλύτερα πράγματα είναι εκείνα που κατορθώνουν να διαρκέσουν περισσότερο χρόνο. Σύμφωνα μ’ αυτήν τη διδασκαλία, θ’ αναγνωρίσουμε τα καλύτερα συναισθήματα από τη δυνατότητά τους για μεγαλύτερη διάρκεια και θα βρεθούμε μπροστά σε χαμηλά συναισθήματα, που είναι σαν τις σπίθες που ανάβουν και σβήνουν με την ίδια ταχύτητα. Ό,τι διαρκεί τείνει να ξεφύγει από το παιχνίδι της Μάγια, όλα τα μεταβλητά συνεχίζουν το παιχνίδι της εκδηλωμένης ζωής αναζητώντας νέες εμπειρίες.
Πώς γεννιούνται τα συναισθήματα; Γεννιούνται κατά κύριο λόγο επειδή υπάρχει ένας υποδοχέας, που είναι ο ψυχικός μας κόσμος, ικανός να τους δώσει σώμα και μορφή. Αυτός ο κόσμος της ψυχής αντιδρά δημιουργώντας συναισθήματα κάθε φορά που ένας δραστικός παράγοντας τον θέτει σε λειτουργία. Κάθε αισθητικό στοιχείο της Φύσης συμμετέχει σ’ αυτό το παιχνίδι, κι όταν η Μάγια ντύνεται με τα πιο ωραία στολίδια της ή όταν προσπαθεί να μας τρομάξει εκθέτοντας την αρχέγονή της δύναμη, σε κάθε ευκαιρία, τα συναισθήματα ανοίγονται σ’ αυτήν.
Τα πράγματα μας έλκουν και μας απωθούν. Όλα διεισδύουν στην ψυχή μας περνώντας από κάποια απ’ τις δυο πόρτες, της ευχαρίστησης ή της δυσφορίας, κι έτσι αισθανόμαστε ότι μας έχουν απορρίψει ορισμένα όντα, ενώ άλλα μας έλκουν. Ζούμε τη ζωή «με το να την αισθανόμαστε» μ’ αυτήν την απλή μορφή, μέχρις ότου είμαστε σε θέση να ξυπνήσουμε σε νέα και καλύτερα ζωτικά συστήματα. Από πού προέρχονται τα συναισθήματα; Από άλλα συναισθήματα. Όταν η Φύση δονείται, η Μάγια μπαίνει σε δράση. Η Μάγια παίζει με τα αισθητά αντικείμενα. Από την ευαισθησία της Μάγια προέρχονται τα δικά μας συναισθήματα.
Πώς μεγαλώνουν, πώς διατηρούνται τα συναισθήματα; Βυθισμένοι στα δίχτυα της Μάγια, θα μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι οι συγκινήσεις, θετικές ή αρνητικές, είναι καρπός του τυχαίου και γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν χωρίς ν’ ακολουθούν κάποιο νόμο ούτε κάποια κατεστημένη τάξη. Έτσι, έχουμε συνηθίσει να τις δεχόμαστε όπως αυτός που βλέπει τη βροχή να πέφτει, και να αισθανόμαστε μια αόριστη νοσταλγία όταν τις βλέπουμε να εξαφανίζονται, χωρίς να ξέρουμε τι να κάνουμε για να τις ξαναποκτήσουμε ή να τις παρατείνουμε. Κάθε νοητική μορφή είναι επομένως άχρηστη, καθώς δεν μπορεί ένα άδειο κέλυφος να καλύψει ένα συναίσθημα που δεν υπάρχει πια.
Ωστόσο, τα συναισθήματα δεν είναι καρπός του τυχαίου. Με τον ίδιο τρόπο που γεννιούνται ακολουθώντας κάποιους κανόνες, ζουν και διατηρούνται σύμφωνα με κάποιες νόρμες που είναι καλό να τις γνωρίζουμε. Το να γνωρίζουμε αυτές τις νόρμες σημαίνει ότι ανασηκώνουμε λίγο το πέπλο της Μάγια και διαχωριζόμαστε από το παιχνίδι της, που μας θέλει εύθραυστους και αβέβαιους να αλλάζουμε και να υποφέρουμε, για να δεχτούμε μ’ αυτόν τον τρόπο όλα όσα εκείνη θέλει να μας επιβάλλει.
Αν έχουμε μάθει στο φυσικό επίπεδο ότι όλα τα αντικείμενα απαιτούν μια συντήρηση για να παραμείνουν στη ζωή, πώς είναι δυνατόν να μη χρειάζονται συντήρηση τα συναισθήματα για να διαρκέσουν; Αν λαδώνεται μια μηχανή, αν λιπαίνεται ένα αυτοκίνητο, αν καθαρίζονται τα έπιπλα και τα ρούχα, δε θα πρέπει να καθαρίζονται ή να "λαδώνονται" και τα συναισθήματα; Αν τρέφεται το σώμα για να μην καταρρεύσει και αρρωστήσει, πώς θα πρέπει να τρέφονται και τα αισθήματα;
Ένα αίσθημα μεγαλώνει και διατηρείται με μεγάλη υπομονή και προσπάθεια. Είναι σαν ένα μικρό φυτό που θα πρέπει να φροντίζουμε τις ρίζες του. Ποια είναι η ρίζα του συναισθήματος που βιώνουμε; Αν το έχουμε αναγνωρίσει, αν ξέρουμε πώς γεννήθηκε, πρέπει να ποτίζουμε καθημερινά αυτή τη ρίζα προέλευσης, ώστε ζώντας αυτή να ζήσει όλο το φυτό. Όμως, επιμένουμε, χρειάζεται πολύ μεγάλη σταθερότητα: δε μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι ένα συναίσθημα ζει έτσι, γιατί αυτό θα ήταν σαν να αναγνωρίζουμε ότι τα όντα ζουν και πεθαίνουν έτσι, χωρίς λόγο, κι ότι κυβερνούνται μόνο από τον παραλογισμό του τυχαίου.
Ποια είναι η καλύτερη τροφή για ένα καλό συναίσθημα; Απλώς μερικές σταγόνες ανοχής... Να ξέρουμε ότι τα πράγματα που αγαπάμε δεν είναι τέλεια, όπως άλλωστε δεν είμαστε ούτε εμείς. Να δεχόμαστε αυτές τις ατέλειες, χωρίς να τις επιτρέπουμε να καταρρακώνουν τα αισθήματά μας. Χρειάζεται όμως να λειαίνουμε σιγά-σιγά αυτές τις ατέλειες, αρχίζοντας από τον εαυτό μας και συνεχίζοντας με τα πράγματα που αγαπάμε.
Τα συναισθήματα διατηρούνται αγνά όταν δε δεχόμαστε προσμείξεις σ’ αυτά. Όπως κανείς δε θα έριχνε ένα καθαρό διαμάντι μέσα στη λάσπη, έτσι δε μπορούμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας την πολυτέλεια να χαλάσουμε τα ανώτερα και τα περισσότερο ή λιγότερο ανθεκτικά στο χρόνο αισθήματά μας, ρυπαίνοντάς τα με την αμφιβολία, τη μνησικακία, την ασχήμια, την παραφορά, την αμέλεια... Ο καλός κηπουρός βγάζει προσεκτικά τα ζιζάνια που προσβάλλουν τα φυτά του κι ο άνθρωπος που είναι συναισθηματικός σε υγιή βάση φροντίζει τα κοσμήματα των συγκινήσεών του σαν το καλύτερο από τα στολίδια του.
Η ευγένεια των αισθημάτων είναι ζήτημα ύψους: όσο περισσότερο πλησιάζουμε την Κορώνα της Μάγια τόσο πιο άξιο είναι το συναίσθημά μας. Η ευγένεια χάνεται στις πτώσεις, όταν τα μάτια κατεβαίνουν προς τα πόδια της Μάγια, όταν αντί για ουρανό τρεφόμαστε με τη γη. Και το συναίσθημα -όπως είπαμε- είναι αέρινο: του πηγαίνουν καλύτερα τα σύννεφα παρά η λάσπη...
Όταν τα αισθήματα παρεκκλίνουν -όταν αναμειγνύονται, πέφτουν, εξευτελίζονται, ατροφούν ή γιγαντώνονται όπως ένας καρκίνος- βρισκόμαστε μπροστά σε επικίνδυνες διαδικασίες απομάκρυνσης από τη Φύση. Τότε η Μάγια δεν παίζει πια μ’ εμάς, ακόμα κι αυτή αποσύρεται με φρίκη μπροστά στην τρομακτική επιμονή των κυκλοθυμικών παθών και της σταδιακής τρέλας. Η Μάγια είναι ικανή να παίξει ακόμα και με τα πέπλα του μίσους, όμως δε βρίσκει τόπο για τις παρεκκλίσεις. Πολλές φορές, αυτό που ονομάζουμε "τρέλα" δεν είναι τίποτα άλλο από μια ολοκληρωτική ασυμφωνία με την πλουσιότατη Φύση, στην οποία όλα χωρούν όσο εμείς δεν ξεφεύγουμε από τους νόμους της. Εδώ δεν μπορούμε πια ν’ αναφερθούμε σε συναισθήματα: αυτό που ήταν λεπτό λουλούδι στα χέρια του προσεκτικού κηπουρού, είναι τώρα ένα ξερό κλαδί με αγκάθια, που βλάπτει όποιον το αγγίζει, είναι ένα σαρκοφάγο φυτό, που καταβροχθίζει όποιον το πλησιάσει... Είναι ανεξέλεγκτο πάθος, είναι νοσηρός πόθος, είναι έμμονη ιδέα χωρίς μέτρο, είναι ανεξέλεγκτη περιφορά που δε βρίσκει το κέντρο του κύκλου της...
Πεθαίνουν τα αισθήματα; Βεβαίως, όπως όλα τα ζωντανά πράγματα, όμως από μας εξαρτάται η διάρκειά τους. Αν πάψουμε να επαγρυπνούμε για το φυτό μας, που είναι σαν ένα στολίδι, αυτό θ’ αρχίσει να μαραζώνει πριν την ώρα του. Αν δεχτούμε τους εαυτούς μας όπως είναι, απαιτώντας όμως από τους άλλους -κι απ’ όλα τα πράγματα γενικά- μια απόλυτη τελειότητα, έχουμε κηρύξει το θάνατο των αισθημάτων μας. Αν οι άλλοι οφείλουν να μας καταλάβουν, όμως όχι εμείς αυτούς, τότε είμαστε ανίκανοι να αισθανθούμε. Αν ξέρουμε μόνο να χάνουμε, αλλά δεν έχουμε μάθει να δίνουμε, δεν μπορεί να υπάρξει συναίσθημα. Η Μάγια τότε θα περιμαζέψει με ευσπλαχνία τα κομμάτια εκείνου που κάποτε υπήρξε και θα τα αποθέσει σε σίγουρο τόπο, μέχρις ότου μετά από αναγκαίες μεταλλαγές ξαναγεννηθούν, για να συμμετέχουν πάλι στο ενεργό παιχνίδι.
Πέθανε κάποιο συναίσθημά σου; Μη φοβάσαι. Τίποτα δεν πεθαίνει. Όλα μετασχηματίζονται. Ακόμα και η ίδια σου η ψυχή. Από τη φαινομενική σου απάθεια, από την ξερή σου χειμωνιάτικη γη, θα εμφανιστεί ένας νέος βλαστός αγάπης ή μίσους και θα ξαναπαίξεις με τις πολύτιμες πέτρες των συναισθημάτων σου, αν και δεν ξέρεις να τις αναγνωρίζεις σαν τέτοιες... κι αυτό επίσης είναι μέρος του παιχνιδιού της Μάγια...