ΑΡΘΡΑ
Μια πλούσια αρθογραφία, σχετικά με τη φιλοσοφία, την ψυχολογία, τον εσωτερισμο, την επιστήμη και άλλα ένδιαφέροντα θέματα.
Τζορντάνο Μπρούνο - «Για τη Μαγεία»

Ευρετήριο Άρθρου

Η τριπλή φύση της μαγείας - Μαθηματική μαγεία

Η μαγεία έχει τριπλή φύση η οποία στηρίζεται στον τριπλό σκοπό της γνώσης:
φυσικό, μαθηματικό και θεϊκό.

Για παράδειγμα, στην μαντεία, αυτή η εφαρμογή αντίστοιχα είναι: οι οιωνοί, η αστρολογία και η γαιομαντεία, οι προφητείες.

Η μαθηματική μαγεία ή απόκρυφη φιλοσοφία βρίσκεται ανάμεσα στη φυσική μαγεία και την «υπερφυσική» μαγεία.

Η φυσική και η θεϊκή μαγεία είναι καλές αυτές καθαυτές. Ωστόσο η μαθηματική μαγεία μπορεί να είναι καλή ή κακή ανάλογα με τη χρήση της. Γιατί χαρακτηρίζεται η ενδιάμεση μαγεία ως μαθηματική; Αυτό προκύπτει προφανώς όταν λαμβάνονται υπ΄ όψιν οι ομοιότητες και οι συγγένειες που υπάρχουν ανάμεσα στην πειθαρχία της μαθηματικής επιστήμης και στα θεμελιώδη στοιχεία που παρεμβαίνουν στις μαγικές πράξεις. Κατ΄ αναλογία, μια μαθηματική πράξη καθορίζει κάθε ενδιάμεση πράξη ανάμεσα στη φυσική και την θεϊκή πράξη.

Μαθηματική επιστήμη

Μαγεία

Γεωμετρία

Μορφές, σύμβολα, πάντακλα, κλπ.

Μουσική

Επικλήσεις, ύμνοι, ψαλμοί

Αριθμητική

Αριθμοί

Αστρονομία

Υπολογισμός ευνοϊκών περιόδων για τις κινήσεις

Οπτική

«Σαγήνη» του βλέμματος

Ο Μπρούνο φαίνεται ότι εμπνεύστηκε από ένα έργο σχετικό μ΄ αυτό το θέμα, το De Occulta Philosophia (Απόκρυφη Φιλοσοφία) (1533), του Κορνήλιου Αγρίππα, κατά το οποίο η μαγεία είναι η μοναδική αγωγή που μπορεί να ενώσει αυτά τα τρία επίπεδα της γνώσης: φυσικό, μαθηματικό και θεολογικό δίνοντας έτσι στον μάγο μια τριπλή ικανότητα:

1. Φυσική: - η βάση της ιεραρχίας - περιλαμβάνει το λόγο των αρχών, ενεργητικών και παθητικών.
2. Μαθηματική: - οι βαθμίδες - περιλαμβάνει το λόγο των χρόνων, των τόπων και των αιτιών.
3. Μεταφυσική: - η κορυφή της ιεραρχίας - περιλαμβάνει το λόγο των αρχών και των παγκόσμιων αιτιών.

Όπως γίνεται κατανοητό, η μαθηματική μαγεία, ως ενδιάμεση ανάμεσα στους κόσμους της εκδήλωσης και τους αρχετυπικούς κόσμους, παίζει θεμελιώδη ρόλο. Αφού και ο Πυθαγόρας δίνει το προβάδισμα των αριθμών πάνω στα πράγματα, αυτή η μαθηματική μαγεία είναι ανώτερη από τη φυσική μαγεία.

 

Μεταφυσικές αρχές
«Κάθοδος και άνοδος της ιεραρχίας»

Ο Τζορντάνο Μπρούνο περιγράφει την ιεραρχία που κλιμακώνεται από το Ένα ως το πολλαπλό. Στη κορυφή βρίσκεται ο Θεός, το Άγνωστο (εσωτερικός μονοθεϊσμός). Μετά έρχονται οι θεοί ή οι «ασώματες» θεότητες (εξωτερικός πολυθεϊσμός), που εκδηλώνονται στα άστρα ή τις «σωματικές» θεότητες. Αυτές οι θεότητες επηρεάζουν τους δαίμονες (φύλακες ή κατοίκους των άστρων, όπως η Γη), οι δαίμονες τα στοιχεία, τα στοιχεία τα σύνθετα σώματα, τα σύνθετα σώματα τις αισθήσεις, οι αισθήσεις την animus (ψυχή), η ψυχή το ζωντανό ον. Ο Μπρούνο θεωρεί τη δημιουργία ως μια κάθοδο (θεϊκό-ανθρώπινη εκπνοή) και μια άνοδο (ανθρωπο-θεϊκή εισπνοή) της ιεραρχίας ή της κοσμικής κλίμακας.

Έτσι είναι όπως κατεβαίνει από το Θεό, μέσω του κόσμου, ως το δημιούργημα και από το δημιούργημα ανεβαίνει, μέσω του κόσμου, προς το Θεό. Στην κορυφή της κλίμακας, Αυτός είναι αγνή δράση και ενεργητική δύναμη, φως τελείως αγνό. Στη βάση της κλίμακας βρίσκεται η ύλη, το σκοτάδι, καθαρή παθητική δύναμη που μπορεί να μετατραπεί σε οποιοδήποτε πράγμα προς τα κάτω, όπως Αυτός μπορεί να δημιουργήσει οποιοδήποτε πράγμα προς τα επάνω. Ανάμεσα στις κατώτερες και τις ανώτερες βαθμίδες βρίσκονται τα ενδιάμεσα είδη ανάμεσα στα οποία τα πιο εξυψωμένα μετέχουν σε όλο το φως, τη δράση και την ενεργητική ικανότητα και τα πιο χαμηλά μετέχουν σε όλο το σκοτάδι, τη δύναμη και την παθητική ικανότητα. (Για τη Μαγεία)

Αυτή η παραπομπή περιλαμβάνει ιδέες της ερμητικής κοσμολογίας, όπως απαντάται στο Corpus Hermetic και κυρίως στον Ποιμάνδρη (την αιγυπτιακή γένεση). Ο κόσμος βρίσκεται κάτω από την διακυβέρνηση των άστρων και των επτά πλανητών, των επτά «Κυβερνητών» (πρβλ. Ντυάν-Τσοχάνς - Μυστική Διδασκαλία). Δύο παράδοξες τάσεις συνυπάρχουν σ΄ αυτές τις πραγματείες: από τη μια, η ιδέα ότι η πτώση του Ανθρώπου στην ύλη δεν τον τιμά και ότι, αν θέλει να απελευθερωθεί απ΄ αυτήν πρέπει να ανέβει μέχρι τη θεότητα μέσω εξαγνισμού και καλλιέργειας των αρετών. Από την άλλη, το γεγονός ότι το θεϊκό στοιχείο διαποτίζει όλα όσα υπάρχουν, μέχρι τη βάση της κλίμακας (πρβλ. Εν το Παν, στο γνωστικό Ουροβόρο).

Ο άνθρωπος έχει μια διπλή φύση, γήινη και ουράνια (πρβλ. επταπλή σύνθεση). Ντύνεται με ένα υλικό σώμα, αλλά βρίσκεται συνδεδεμένος με τους θεούς εξαιτίας του θεϊκού, νου του. Στενός συγγενής, σύμφωνα με την καταγωγή του, με τους αστρικούς δαίμονες (άστρα), ο άνθρωπος μπορεί να είναι μάγος, αφού προσπαθεί να ανυψωθεί προς το θείο χειριζόμενος σωστά τα γήινα πράγματα.

Αυτός (ο Άνθρωπος) έχει εξοικειωθεί με το γένος των δαιμόνων, επειδή γνωρίζει ότι έχει την ίδια καταγωγή. Περιφρονεί αυτό το μέρος της φύσης του που είναι μόνο ανθρώπινο, αφού πλέον έχει εναποθέσει τις ελπίδες του στη θεότητα της άλλης πλευράς του (...). Όντας ο μόνος ανάμεσα στα ζωντανά όντα, με διπλή φύση, το ένα από τα μέρη του είναι παρόμοιο με αυτό των Θεών, το άλλο είναι γήινο (...). Γι΄ αυτό ο Άνθρωπος έχει διπλή καταγωγή, για να μπορεί ταυτόχρονα να θαυμάζει και να λατρεύει τα ουράνια πράγματα και να ασχολείται με τα γήινα και να τα κατευθύνει. (Ασκληπιός)

 

Η Ψυχή του Κόσμου

Το Πνεύμα του Σύμπαντος βρίσκεται σε όλα τα μέρη, αλλά δεν δρα παντού με τον ίδιο τρόπο. Ο Μπρούνο εκθέτει τις απόψεις του στο «Περί της Αιτίας, της Αρχής και του Ενός», και τα διευκρινίζει:
Κάθε τι, όσο μικρό ή χαμηλό κι΄ αν είναι, κατέχει ένα μέρος της πνευματικής ουσίας, η οποία, αν βρίσκει κατάλληλη στήριξη, εκδηλώνεται σαν φυτό ή σαν ζώο και αναλαμβάνει τα μέλη αυτού ή εκείνου του σώματος που χαρακτηρίζεται γενικά ως «έμψυχο»: δεδομένου ότι υπάρχει πνεύμα σε κάθε πράγμα, δεν υπάρχει σωματίδιο, όσο χαμηλό κι΄ αν είναι, που να μη περιέχει μέσα του μια ποσότητα πνεύματος και να είναι γι΄ αυτό έμψυχο. (Περί της Αιτίας, της αρχής και του Ενός)

Παρόλο που ο Μπρούνο δεν χρησιμοποιεί τον όρο πράνα, είναι ξεκάθαρο ότι γι΄ αυτόν υπάρχει πράνα σε όλα όσα υπάρχουν. Αυτό φαίνεται καλά, αν θυμηθούμε ότι ο Νόλιος θεωρεί ότι η Φύση έχει δώσει στα είδη την όρεξη για να διατηρούνται όπως είναι, περιλαμβανομένων και εκείνων που φαίνονται νεκρά ή άψυχα. Παρουσιάζει αυτή την αρχή της διατήρησης των όντων ως επιθυμία αθανασίας.

Ακόμη και οι σταγόνες που πέφτουν παίρνοντας σφαιρικό σχήμα για να αντισταθούν στο αποτέλεσμα της πτώσης, μετά από αυτή, για να μη διαλυθούν και χαθούν, προσπαθούν να ξανασυγκεντρωθούν και να ενώσουν τα μόριά τους για να σχηματίσουν σφαίρα. (Για τη Μαγεία)

Ο Μπρούνο επιμένει στο γεγονός ότι αυτό το χαρακτηριστικό δεν εξαρτάται από την ατομική ψυχή (άνιμα). Υπάρχει συνέχεια ανάμεσα στο Πνεύμα του σύμπαντος και τη ψυχή που βρίσκεται σε δράση σε όλα τα πράγματα. Είναι αυτή η αρχή της συνέχειας, που είναι υπεύθυνη για την αρμονία του κόσμου και που κάνει δυνατή τη μαγεία. Ο μάγος πρέπει να έλθει σε επαφή με το Πνεύμα του Σύμπαντος και να γνωρίσει τις διάφορες διατάξεις της ύλης. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος της φαντασίας είναι θεμελιώδης. Ο Μπρούνο, παίρνει σημαντικά στοιχεία από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Σ΄ ό,τι αφορά την φαντασία, ο Μπρούνο δίδασκε, το «Περί Ψυχής», όπου ο Αριστοτέλης μελετά τη σχέση ανάμεσα στη φαντασία, το φως και την ικανότητα της όρασης. Για να μπορεί ο μάγος να δημιουργεί εικόνες, πρέπει να γνωρίζει τις τέσσερις αρχές που διέπουν τη νοητική δημιουργία των ειδών. Όλα έχουν δημιουργηθεί από ένα νοητικό πρότυπο που δρα πάνω στην ίδια ουσία. Στο «Για τη Μαγεία» απαντάται ξεκάθαρα η ιδέα της κυριαρχίας του πνεύματος πάνω στην ύλη.

Η ψυχή, αυτή η θεία ουσία, δεν μπορεί να είναι κατώτερης κατάστασης από τα φαινόμενα που δημιουργούνται από την ίδια και που είναι το αποτέλεσμά της, τα ίχνη της και οι σκιές της.

Η ψυχή του κόσμου είναι η βασική αρχή, ρίζα όλων των αρχών. Ως απόρροια, ο Μπρούνο παραθέτει την αρχή της διάλυσης και της γέννεσης των ειδών (πολύ παρόμοια με της Ε.Π.Μπ. και εντελώς απομακρυσμένη από τον δαρβινισμό): οι σπόροι που προετοιμάζονται για να δημιουργήσουν ένα νέο είδος είναι πολύ κοντά σ΄ αυτό το είδος από οποιοδήποτε άλλο υπάρχον, ανάλογο, κοντινό και συγγενές είδος. (Ο Μπρούνο φέρνει ως παράδειγμα τη σχέση της εμφανούς ομοιότητας του πιθήκου και του ανθρώπου). Εμείς θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μπρούνο υποστηρίζει το αδύνατο της ύπαρξης του χαμένου κρίκου στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους, το οποίο, ας θυμηθούμε, είναι μοναδικό. Αυτό είναι συνέπεια της νοητικής φύσης του Ανθρώπου.

 

Τα στοιχεία και η μετατροπή τους - Ο νόμος των αναλογιών

Υπάρχουν διάφορες ύλες, διάφορα κανάλια και δυνάμεις. Η παρουσία της Ψυχής του Κόσμου σε όλα, κάνει το σύμπαν να διασχίζεται από συμπαθητικά ρεύματα διαφορετικών επιπέδων. Ένα στοιχείο μπορεί να μετατραπεί σε άλλο, εφόσον όλα προέρχονται από μια μοναδική ουσία, αλλά πρέπει να ξεπεράσει διάφορα στάδια. Ο Τζορντάνο Μπρούνο διακρίνει το αισθητό σώμα και το μη αισθητό. Το δεύτερο είναι ένα σώμα αιθερικό, μεγάλης δραστηριότητας (όπως π.χ. των πνευμάτων του αέρα που προκαλούν τις καταιγίδες). Ο αέρας, η φωτιά είναι σώματα πνευματικά, αλλά η φωτιά δεν διαφέρει από τον αέρα παρά συμπτωματικά (η ανάσα συντηρεί τη φωτιά, όπως στα καμίνια του Ηφαίστου). Η αληθινή φωτιά είναι αληθινό πνεύμα: αποκοιμισμένο σ΄ ένα σώμα σε ανάφλεξη, ενεργό εκτός του εαυτού του, σε κίνηση σε φλόγα. Αυτό το πνεύμα σχηματίζει διάφορα σώματα και ζωντανά όντα.

H μετατροπή των στοιχείων, από τα πιο λεπτοφυή ως τα πιο χονδροειδή, είναι σύμφωνη με την κάθοδο και μετά με την άνοδο της κλίμακας (πρβλ. γραμμές προς τα πάνω). Υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στην υγρή ύλη και την στεγνή ύλη: η πρώτη μετέχει στον κύκλο της μετατροπής και η δεύτερη δεν μετατρέπεται (άτομα, αδιάλυτα σώματα). Οι αρχές που δεν μπορούν να αλλάξουν φύση αλλά που συνεργάζονται είναι οι ακόλουθες:

1.Νερό - Άβυσσος - Στυγξ
2.Στεγνή ουσία - Άτομα - Γη
3.Πνεύμα - Αέρας - Ψυχή
4.Φως

Υπάρχουν ιεραρχίες των πνευμάτων της φύσης ανάλογα με τις διάφορες κατηγορίες: Π.χ. οι δαίμονες της φωτιάς, οι θεοί και οι ήρωες, είναι οι πρεσβευτές των Θεών (Σεραφείμ, Χερουβείμ, κλπ.), διαφορετικοί από τους αγγέλους - αγγελιαφόρους, οι οποίοι είναι πνεύματα του αέρα. Ο Μπρούνο μας λέει ότι οι άγγελοι έχουν ένα λεπτοφυές σώμα (πρβλ. την θεωρία των αιθέρων), τις φλόγες της φωτιάς. Τα πνεύματα έχουν απλά σώματα, αντίθετα από τα δικά μας. Βρίσκονται στα πάντα: τίποτε δεν στερείται πνεύματος, νοημοσύνης. Με τον θάνατο, ούτε το πνεύμα ούτε η ύλη εξαφανίζονται, μετατρέπονται. Ακόμα και οι θεοί έχουν σωματική ύλη (την πιο απλή και την πιο αγνή). Τα λεπτοφυή σώματα των πνευμάτων ή στοιχειακών είναι αόρατα λόγω της λεπτότητας της ουσίας τους. Ο Μπρούνο μας λέει ωστόσο ότι τα πνεύματα του νερού και της γης μπορούν να γίνουν ορατά όταν συμπυκνώνονται (πρβλ. «Τα πνεύματα της φύσης», του Χ.Α. Λιβράγκα). Υπάρχουν πνεύματα δυσοίωνα που θέλουμε να απωθήσουμε (αρρώστιες) και άλλα που θέλουμε να προσελκύσουμε (επιστήμη των σχέσεων).

Giordano Bruno Nola 610x235

 

Διάκριση ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική ουσία

Το υλικό σώμα έχει υπόσταση στο εκφρασμένο σύμπαν, ενώ το πνεύμα είναι παντού. Ο Μπρούνο επεξηγεί αυτή τη βαθειά αρχή της ολότητας του μέρους μέσω μιας θαυμάσιας αναλογίας:
Αυτό είναι εκείνο που μπορούμε να παρατηρήσουμε με ευκολία σ΄ ένα μεγάλο καθρέφτη που επιστρέφει τη μοναδική εικόνα ενός μοναδικού πράγματος και που, ακόμη και σπασμένος σε χίλια κομμάτια, συνεχίζει να επιστρέφει αυτή την ίδια εικόνα, ακέραιη, στο καθένα από τα κομμάτια του.

Ο Μπρούνο συνοψίζει εδώ διάφορες θέσεις του διαλόγου «Περί της Αιτίας, της Αρχής και του Ενός». Τελειώνει διαβεβαιώνοντας την ύπαρξη μιας μοναδικής ύλης, ενός μοναδικού πνεύματος, ενός μοναδικού φωτός, μιας μοναδικής ψυχής, μιας μοναδικής διάνοιας.