Η εποχή του Τζορντάνο Μπρούνο είναι το τέλος της Αναγέννησης (1548-1600). Μια εποχή πάλης ανάμεσα σε δύο ανταγωνιστικές δυνάμεις: την θρησκευτική εξουσία (χριστιανισμός), αυταρχική, σεκταριστική, αποκλειστική και καταπιεστική και την ζωντανή ώθηση προς την αρχαία σοφία, ανοιχτή, παγκόσμια και βαθειά ουμανιστική.

Αυτή η εποχή χαρακτηρίζεται από τις παρακάτω περιόδους: α) τους θρησκευτικούς πολέμους στη Γαλλία (τέλος του 1598), β) την παρακμή της καθολικής Εκκλησίας και του κράτους, της Μεταρρύθμισης (Προτεσταντικής 1517), της Αντιμεταρρύθμισης (Σύνοδος του Τρέντο 1545-1563), και γ) της Ιεράς Εξέτασης (που αναγνωρίστηκε στην Ιταλία από το 1542).

Παραδόξως, είναι επίσης η περίοδος κατά την οποία ο ουμανισμός και ο ερμητισμός, έχοντας καταρχήν την ίδια ηθική και ανθρωπιστική αξία, αρχίζουν να χωρίζουν. Έτσι λοιπόν συνυπάρχουν ένας ακραίος θρησκευτικός φανατισμός, που στηρίζει την γενοκτονία εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων (όπως αυτή της νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου το 1572) και μια ώθηση προς την οικουμενικότητα που δημιουργεί αυτό που η ιστορία συγκράτησε από την Αναγέννηση στον τομέα των τεχνών, των επιστημών και της τεχνικής.

Το ενδιαφέρον για τη μαγεία πρέπει να αναζητηθεί στον ερμητισμό. Για τους Πατέρες της Εκκλησίας (3ος και 4ος αι.), ο Ερμής ο Τρισμέγιστος έχει μεγάλη σημασία ως πηγή του Πλατωνισμού και σύμφωνα με τον Λακτάντιο, είναι αυτός που προφητεύει την έλευση του Χριστού. Ο Αυγουστίνος, κρίνει θετικά την θεολογία του Ερμή, αλλά καταδικάζει χωρίς αμφιβολία τη χρήση της μαγείας, - μείζον χαρακτηριστικό της αιγυπτιακής θρησκείας, όπως περιγράφεται στον Ασκληπιό-. Αυτή η θέση είναι που απαγόρευσε τη μαγεία στη διάρκεια του Μεσαίωνα. Η εικόνα που μένει από αυτή τη μεσαιωνική μαγεία συνδέεται με τις μαγικές συνταγές που χρησιμοποιούνταν από άπληστους και αδαείς τσαρλατάνους. Ο μάγος της Αναγέννησης όμως, είχε την τάση να απελευθερωθεί από την αυγουστινιανή απαγόρευση. Πράγματι, ο Φιτσίνο κατάφερε να ξεπεράσει αυτή τη δυσκολία αναφερόμενος επιδέξια στον Αυγουστίνο. Ο Τζορντάνο Μπρούνο είναι πολύ πιο τολμηρός υποστηρίζοντας ότι η μαγική θρησκεία των Αιγυπτίων, είναι η πιο αρχαία και η μοναδική αληθινή θρησκεία, και απαντάται αρκετά θολωμένη στον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό. Με αυτόν τον τρόπο εγκαταλείπει το βασικό χαρτί του Χριστιανισμού για να διακηρύξει μια παγκόσμια θρησκεία βασισμένη στην αιγυπτιακή θρησκεία. Εκείνους τους καιρούς του θρησκευτικού ριζοσπαστισμού, η υπεράσπιση ενός παρόμοιου σχεδίου σήμαινε θάνατο.

Για την Αναγέννηση, τα ερμητικά κείμενα είναι μεγίστης σπουδαιότητας, κυρίως σε ό,τι αφορά τη μαγεία. Θαμμένη στο σκοτάδι του Μεσαίωνα, η αρχαία σοφία επανεμφανίζεται χάρη στην εκ νέου ανακάλυψη του Πλάτωνα και των Hermetica μέσω των πολιτιστικών επαφών με το Βυζάντιο.

Η γέννηση του Corpus Hermeticum έγινε όταν το 1460 ήρθε στη Φλωρεντία ένα έγγραφο το οποίο διόρθωσε ο Φιτσίνο, συμβάλλοντας έτσι στην αποκατάσταση του Ασκληπιού και της Αιγυπτιακής σοφίας. Καθώς επίσης και της ιερής γενεαλογίας θεολόγων Διδασκάλων όπως: ο Ερμής Τρισμέγιστος (Corpus Hermeticum), Ζωροάστρης (Χαλδαϊκοί Χρησμοί), Ορφέας (Ορφικοί ύμνοι), Αγλαόφημος, Πυθαγόρας, Φιλόλαος και Πλάτων.

Και έτσι αργότερα με τον Φιτσίνο και τον Πίκο ντελλα Μιράντολα (1463-1494), γεννιέται η επιθυμία να συνδεθούν τα γνωστικά δόγματα (ερμητισμός, Καβάλα, αστρολογία) με το χριστιανικό δόγμα.

Ως το τέλος του 16ου αι. ήταν αποδεκτό ότι πηγή του πλατωνισμού ήταν η ερμητική γνώση η οποία προερχόταν από την αιγυπτιακή σοφία και ότι η σύνδεση Ερμή - Πλάτωνα δεν θα υπήρχε χωρίς τον Πυθαγόρα. 

Ο Τζορντάνο Μπρούνο στην πραγματεία του «Για τη Μαγεία» ορίζει την έννοια του «μάγου» διευκρινίζοντας ότι: μαγεία είναι η αντίθεση ανάμεσα στην Αρχαία Σοφία και την Εκκλησία της Δύσης. Ο Μπρούνο θέλησε να αποκαταστήσει τις έννοιες μάγου – μαγείας στηριζόμενος στα ρεύματα της γνώσης της Αναγέννησης που είχαν τις ρίζες τους στην Αίγυπτο, τη Βαβυλωνία και την Ινδία. Και ευθυγραμμιζόμενος με τον Αριστοτέλη, υιοθετεί τον ακόλουθο ορισμό:
Έτσι όπως χρησιμοποιείται ανάμεσα στους φιλοσόφους, ο όρος «μάγος», προσδιορίζει τον άνθρωπο στον οποίο συνδυάζονται η γνώση και η δύναμη για ενεργή δράση. (Για τη Μαγεία)

Η τριπλή φύση της μαγείας - Μαθηματική μαγεία

Η μαγεία έχει τριπλή φύση η οποία στηρίζεται στον τριπλό σκοπό της γνώσης:
φυσικό, μαθηματικό και θεϊκό.

Για παράδειγμα, στην μαντεία, αυτή η εφαρμογή αντίστοιχα είναι: οι οιωνοί, η αστρολογία και η γαιομαντεία, οι προφητείες.

Η μαθηματική μαγεία ή απόκρυφη φιλοσοφία βρίσκεται ανάμεσα στη φυσική μαγεία και την «υπερφυσική» μαγεία.

Η φυσική και η θεϊκή μαγεία είναι καλές αυτές καθαυτές. Ωστόσο η μαθηματική μαγεία μπορεί να είναι καλή ή κακή ανάλογα με τη χρήση της. Γιατί χαρακτηρίζεται η ενδιάμεση μαγεία ως μαθηματική; Αυτό προκύπτει προφανώς όταν λαμβάνονται υπ΄ όψιν οι ομοιότητες και οι συγγένειες που υπάρχουν ανάμεσα στην πειθαρχία της μαθηματικής επιστήμης και στα θεμελιώδη στοιχεία που παρεμβαίνουν στις μαγικές πράξεις. Κατ΄ αναλογία, μια μαθηματική πράξη καθορίζει κάθε ενδιάμεση πράξη ανάμεσα στη φυσική και την θεϊκή πράξη.

Ο Μπρούνο φαίνεται ότι εμπνεύστηκε από ένα έργο σχετικό μ΄ αυτό το θέμα, το De Occulta Philosophia (Απόκρυφη Φιλοσοφία) (1533), του Κορνήλιου Αγρίππα, κατά το οποίο η μαγεία είναι η μοναδική αγωγή που μπορεί να ενώσει αυτά τα τρία επίπεδα της γνώσης: φυσικό, μαθηματικό και θεολογικό δίνοντας έτσι στον μάγο μια τριπλή ικανότητα:

1. Φυσική: - η βάση της ιεραρχίας - περιλαμβάνει το λόγο των αρχών, ενεργητικών και παθητικών.
2. Μαθηματική: - οι βαθμίδες - περιλαμβάνει το λόγο των χρόνων, των τόπων και των αιτιών.
3. Μεταφυσική: - η κορυφή της ιεραρχίας - περιλαμβάνει το λόγο των αρχών και των παγκόσμιων αιτιών.

Όπως γίνεται κατανοητό, η μαθηματική μαγεία, ως ενδιάμεση ανάμεσα στους κόσμους της εκδήλωσης και τους αρχετυπικούς κόσμους, παίζει θεμελιώδη ρόλο. Αφού και ο Πυθαγόρας δίνει το προβάδισμα των αριθμών πάνω στα πράγματα, αυτή η μαθηματική μαγεία είναι ανώτερη από τη φυσική μαγεία.

Μεταφυσικές αρχές
«Κάθοδος και άνοδος της ιεραρχίας»

Ο Τζορντάνο Μπρούνο περιγράφει την ιεραρχία που κλιμακώνεται από το Ένα ως το πολλαπλό. Στη κορυφή βρίσκεται ο Θεός, το Άγνωστο (εσωτερικός μονοθεϊσμός). Μετά έρχονται οι θεοί ή οι «ασώματες» θεότητες (εξωτερικός πολυθεϊσμός), που εκδηλώνονται στα άστρα ή τις «σωματικές» θεότητες. Αυτές οι θεότητες επηρεάζουν τους δαίμονες (φύλακες ή κατοίκους των άστρων, όπως η Γη), οι δαίμονες τα στοιχεία, τα στοιχεία τα σύνθετα σώματα, τα σύνθετα σώματα τις αισθήσεις, οι αισθήσεις την animus (ψυχή), η ψυχή το ζωντανό ον. Ο Μπρούνο θεωρεί τη δημιουργία ως μια κάθοδο (θεϊκό-ανθρώπινη εκπνοή) και μια άνοδο (ανθρωπο-θεϊκή εισπνοή) της ιεραρχίας ή της κοσμικής κλίμακας.

Έτσι είναι όπως κατεβαίνει από το Θεό, μέσω του κόσμου, ως το δημιούργημα και από το δημιούργημα ανεβαίνει, μέσω του κόσμου, προς το Θεό. Στην κορυφή της κλίμακας, Αυτός είναι αγνή δράση και ενεργητική δύναμη, φως τελείως αγνό. Στη βάση της κλίμακας βρίσκεται η ύλη, το σκοτάδι, καθαρή παθητική δύναμη που μπορεί να μετατραπεί σε οποιοδήποτε πράγμα προς τα κάτω, όπως Αυτός μπορεί να δημιουργήσει οποιοδήποτε πράγμα προς τα επάνω. Ανάμεσα στις κατώτερες και τις ανώτερες βαθμίδες βρίσκονται τα ενδιάμεσα είδη ανάμεσα στα οποία τα πιο εξυψωμένα μετέχουν σε όλο το φως, τη δράση και την ενεργητική ικανότητα και τα πιο χαμηλά μετέχουν σε όλο το σκοτάδι, τη δύναμη και την παθητική ικανότητα. (Για τη Μαγεία)

Αυτή η παραπομπή περιλαμβάνει ιδέες της ερμητικής κοσμολογίας, όπως απαντάται στο Corpus Hermetic και κυρίως στον Ποιμάνδρη (την αιγυπτιακή γένεση). Ο κόσμος βρίσκεται κάτω από την διακυβέρνηση των άστρων και των επτά πλανητών, των επτά «Κυβερνητών» (πρβλ. Ντυάν-Τσοχάνς - Μυστική Διδασκαλία). Δύο παράδοξες τάσεις συνυπάρχουν σ΄ αυτές τις πραγματείες: από τη μια, η ιδέα ότι η πτώση του Ανθρώπου στην ύλη δεν τον τιμά και ότι, αν θέλει να απελευθερωθεί απ΄ αυτήν πρέπει να ανέβει μέχρι τη θεότητα μέσω εξαγνισμού και καλλιέργειας των αρετών. Από την άλλη, το γεγονός ότι το θεϊκό στοιχείο διαποτίζει όλα όσα υπάρχουν, μέχρι τη βάση της κλίμακας (πρβλ. Εν το Παν, στο γνωστικό Ουροβόρο).

Ο άνθρωπος έχει μια διπλή φύση, γήινη και ουράνια (πρβλ. επταπλή σύνθεση). Ντύνεται με ένα υλικό σώμα, αλλά βρίσκεται συνδεδεμένος με τους θεούς εξαιτίας του θεϊκού, νου του. Στενός συγγενής, σύμφωνα με την καταγωγή του, με τους αστρικούς δαίμονες (άστρα), ο άνθρωπος μπορεί να είναι μάγος, αφού προσπαθεί να ανυψωθεί προς το θείο χειριζόμενος σωστά τα γήινα πράγματα.

Αυτός (ο Άνθρωπος) έχει εξοικειωθεί με το γένος των δαιμόνων, επειδή γνωρίζει ότι έχει την ίδια καταγωγή. Περιφρονεί αυτό το μέρος της φύσης του που είναι μόνο ανθρώπινο, αφού πλέον έχει εναποθέσει τις ελπίδες του στη θεότητα της άλλης πλευράς του (...). Όντας ο μόνος ανάμεσα στα ζωντανά όντα, με διπλή φύση, το ένα από τα μέρη του είναι παρόμοιο με αυτό των Θεών, το άλλο είναι γήινο (...). Γι΄ αυτό ο Άνθρωπος έχει διπλή καταγωγή, για να μπορεί ταυτόχρονα να θαυμάζει και να λατρεύει τα ουράνια πράγματα και να ασχολείται με τα γήινα και να τα κατευθύνει. (Ασκληπιός)

Η Ψυχή του Κόσμου

Το Πνεύμα του Σύμπαντος βρίσκεται σε όλα τα μέρη, αλλά δεν δρα παντού με τον ίδιο τρόπο. Ο Μπρούνο εκθέτει τις απόψεις του στο «Περί της Αιτίας, της Αρχής και του Ενός», και τα διευκρινίζει:
Κάθε τι, όσο μικρό ή χαμηλό κι΄ αν είναι, κατέχει ένα μέρος της πνευματικής ουσίας, η οποία, αν βρίσκει κατάλληλη στήριξη, εκδηλώνεται σαν φυτό ή σαν ζώο και αναλαμβάνει τα μέλη αυτού ή εκείνου του σώματος που χαρακτηρίζεται γενικά ως «έμψυχο»: δεδομένου ότι υπάρχει πνεύμα σε κάθε πράγμα, δεν υπάρχει σωματίδιο, όσο χαμηλό κι΄ αν είναι, που να μη περιέχει μέσα του μια ποσότητα πνεύματος και να είναι γι΄ αυτό έμψυχο. (Περί της Αιτίας, της αρχής και του Ενός)

Παρόλο που ο Μπρούνο δεν χρησιμοποιεί τον όρο πράνα, είναι ξεκάθαρο ότι γι΄ αυτόν υπάρχει πράνα σε όλα όσα υπάρχουν. Αυτό φαίνεται καλά, αν θυμηθούμε ότι ο Νόλιος θεωρεί ότι η Φύση έχει δώσει στα είδη την όρεξη για να διατηρούνται όπως είναι, περιλαμβανομένων και εκείνων που φαίνονται νεκρά ή άψυχα. Παρουσιάζει αυτή την αρχή της διατήρησης των όντων ως επιθυμία αθανασίας.

Ακόμη και οι σταγόνες που πέφτουν παίρνοντας σφαιρικό σχήμα για να αντισταθούν στο αποτέλεσμα της πτώσης, μετά από αυτή, για να μη διαλυθούν και χαθούν, προσπαθούν να ξανασυγκεντρωθούν και να ενώσουν τα μόριά τους για να σχηματίσουν σφαίρα. (Για τη Μαγεία)

Ο Μπρούνο επιμένει στο γεγονός ότι αυτό το χαρακτηριστικό δεν εξαρτάται από την ατομική ψυχή (άνιμα). Υπάρχει συνέχεια ανάμεσα στο Πνεύμα του σύμπαντος και τη ψυχή που βρίσκεται σε δράση σε όλα τα πράγματα. Είναι αυτή η αρχή της συνέχειας, που είναι υπεύθυνη για την αρμονία του κόσμου και που κάνει δυνατή τη μαγεία. Ο μάγος πρέπει να έλθει σε επαφή με το Πνεύμα του Σύμπαντος και να γνωρίσει τις διάφορες διατάξεις της ύλης. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος της φαντασίας είναι θεμελιώδης. Ο Μπρούνο, παίρνει σημαντικά στοιχεία από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Σ΄ ό,τι αφορά την φαντασία, ο Μπρούνο δίδασκε, το «Περί Ψυχής», όπου ο Αριστοτέλης μελετά τη σχέση ανάμεσα στη φαντασία, το φως και την ικανότητα της όρασης. Για να μπορεί ο μάγος να δημιουργεί εικόνες, πρέπει να γνωρίζει τις τέσσερις αρχές που διέπουν τη νοητική δημιουργία των ειδών. Όλα έχουν δημιουργηθεί από ένα νοητικό πρότυπο που δρα πάνω στην ίδια ουσία. Στο «Για τη Μαγεία» απαντάται ξεκάθαρα η ιδέα της κυριαρχίας του πνεύματος πάνω στην ύλη.

Η ψυχή, αυτή η θεία ουσία, δεν μπορεί να είναι κατώτερης κατάστασης από τα φαινόμενα που δημιουργούνται από την ίδια και που είναι το αποτέλεσμά της, τα ίχνη της και οι σκιές της.

Η ψυχή του κόσμου είναι η βασική αρχή, ρίζα όλων των αρχών. Ως απόρροια, ο Μπρούνο παραθέτει την αρχή της διάλυσης και της γέννεσης των ειδών (πολύ παρόμοια με της Ε.Π.Μπ. και εντελώς απομακρυσμένη από τον δαρβινισμό): οι σπόροι που προετοιμάζονται για να δημιουργήσουν ένα νέο είδος είναι πολύ κοντά σ΄ αυτό το είδος από οποιοδήποτε άλλο υπάρχον, ανάλογο, κοντινό και συγγενές είδος. (Ο Μπρούνο φέρνει ως παράδειγμα τη σχέση της εμφανούς ομοιότητας του πιθήκου και του ανθρώπου). Εμείς θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μπρούνο υποστηρίζει το αδύνατο της ύπαρξης του χαμένου κρίκου στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους, το οποίο, ας θυμηθούμε, είναι μοναδικό. Αυτό είναι συνέπεια της νοητικής φύσης του Ανθρώπου.

Τα στοιχεία και η μετατροπή τους - Ο νόμος των αναλογιών

Υπάρχουν διάφορες ύλες, διάφορα κανάλια και δυνάμεις. Η παρουσία της Ψυχής του Κόσμου σε όλα, κάνει το σύμπαν να διασχίζεται από συμπαθητικά ρεύματα διαφορετικών επιπέδων. Ένα στοιχείο μπορεί να μετατραπεί σε άλλο, εφόσον όλα προέρχονται από μια μοναδική ουσία, αλλά πρέπει να ξεπεράσει διάφορα στάδια. Ο Τζορντάνο Μπρούνο διακρίνει το αισθητό σώμα και το μη αισθητό. Το δεύτερο είναι ένα σώμα αιθερικό, μεγάλης δραστηριότητας (όπως π.χ. των πνευμάτων του αέρα που προκαλούν τις καταιγίδες). Ο αέρας, η φωτιά είναι σώματα πνευματικά, αλλά η φωτιά δεν διαφέρει από τον αέρα παρά συμπτωματικά (η ανάσα συντηρεί τη φωτιά, όπως στα καμίνια του Ηφαίστου). Η αληθινή φωτιά είναι αληθινό πνεύμα: αποκοιμισμένο σ΄ ένα σώμα σε ανάφλεξη, ενεργό εκτός του εαυτού του, σε κίνηση σε φλόγα. Αυτό το πνεύμα σχηματίζει διάφορα σώματα και ζωντανά όντα.

H μετατροπή των στοιχείων, από τα πιο λεπτοφυή ως τα πιο χονδροειδή, είναι σύμφωνη με την κάθοδο και μετά με την άνοδο της κλίμακας (πρβλ. γραμμές προς τα πάνω). Υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στην υγρή ύλη και την στεγνή ύλη: η πρώτη μετέχει στον κύκλο της μετατροπής και η δεύτερη δεν μετατρέπεται (άτομα, αδιάλυτα σώματα). Οι αρχές που δεν μπορούν να αλλάξουν φύση αλλά που συνεργάζονται είναι οι ακόλουθες:

1.Νερό - Άβυσσος - Στυγξ
2.Στεγνή ουσία - Άτομα - Γη
3.Πνεύμα - Αέρας - Ψυχή
4.Φως

Υπάρχουν ιεραρχίες των πνευμάτων της φύσης ανάλογα με τις διάφορες κατηγορίες: Π.χ. οι δαίμονες της φωτιάς, οι θεοί και οι ήρωες, είναι οι πρεσβευτές των Θεών (Σεραφείμ, Χερουβείμ, κλπ.), διαφορετικοί από τους αγγέλους - αγγελιαφόρους, οι οποίοι είναι πνεύματα του αέρα. Ο Μπρούνο μας λέει ότι οι άγγελοι έχουν ένα λεπτοφυές σώμα (πρβλ. την θεωρία των αιθέρων), τις φλόγες της φωτιάς. Τα πνεύματα έχουν απλά σώματα, αντίθετα από τα δικά μας. Βρίσκονται στα πάντα: τίποτε δεν στερείται πνεύματος, νοημοσύνης. Με τον θάνατο, ούτε το πνεύμα ούτε η ύλη εξαφανίζονται, μετατρέπονται. Ακόμα και οι θεοί έχουν σωματική ύλη (την πιο απλή και την πιο αγνή). Τα λεπτοφυή σώματα των πνευμάτων ή στοιχειακών είναι αόρατα λόγω της λεπτότητας της ουσίας τους. Ο Μπρούνο μας λέει ωστόσο ότι τα πνεύματα του νερού και της γης μπορούν να γίνουν ορατά όταν συμπυκνώνονται (πρβλ. «Τα πνεύματα της φύσης», του Χ.Α. Λιβράγκα). Υπάρχουν πνεύματα δυσοίωνα που θέλουμε να απωθήσουμε (αρρώστιες) και άλλα που θέλουμε να προσελκύσουμε (επιστήμη των σχέσεων).

Διάκριση ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική ουσία

Το υλικό σώμα έχει υπόσταση στο εκφρασμένο σύμπαν, ενώ το πνεύμα είναι παντού. Ο Μπρούνο επεξηγεί αυτή τη βαθειά αρχή της ολότητας του μέρους μέσω μιας θαυμάσιας αναλογίας:
Αυτό είναι εκείνο που μπορούμε να παρατηρήσουμε με ευκολία σ΄ ένα μεγάλο καθρέφτη που επιστρέφει τη μοναδική εικόνα ενός μοναδικού πράγματος και που, ακόμη και σπασμένος σε χίλια κομμάτια, συνεχίζει να επιστρέφει αυτή την ίδια εικόνα, ακέραιη, στο καθένα από τα κομμάτια του.

Ο Μπρούνο συνοψίζει εδώ διάφορες θέσεις του διαλόγου «Περί της Αιτίας, της Αρχής και του Ενός». Τελειώνει διαβεβαιώνοντας την ύπαρξη μιας μοναδικής ύλης, ενός μοναδικού πνεύματος, ενός μοναδικού φωτός, μιας μοναδικής ψυχής, μιας μοναδικής διάνοιας.

Διδασκαλία της μαγείας Επιστήμη των σχέσεων

Ο Μπρούνο στο δεύτερο μέρος του «Για τη Μαγεία», αναπτύσσει το θέμα της πολλαπλής σχέσης (δεσμού) των πνευμάτων. Λαμβάνει υπ΄ όψιν είκοσι διαφορετικές σχέσεις. Όπως δηλώνει ο όρος, πρόκειται για ιδιότητες που επιτρέπουν τον συσχετισμό με τα πνεύματα, δηλ. τη συμμαχία της γνώσης με τη δύναμη της δράσης (πρβλ. ορισμό του μάγου από τον Μπρούνο). Όπως η Ψυχή του κόσμου ενώνει όλα τα πράγματα μεταξύ τους, έτσι υπάρχει ένας δρόμος πρόσβασης για όλα τα πράγματα. Έχουμε ήδη αναφέρει γραμμές πάνω από την τριπλή ικανότητα που μπορεί να κατέχει ο μάγος. Ο Μπρούνο απαριθμεί τις διάφορες δυνάμεις και δίκτυα δυνάμεων (σίντις και νάντις), όπως π.χ. τις αρχές που κατανέμονται στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, στις ψυχές των άστρων και στους κυρίους του χώρου ή των στοιχείων. Ο μάγος πρέπει να χρησιμοποιήσει τους θεϊκούς αριθμούς, τους χαρακτήρες και τις σφραγίδες (αστρολογικά και γεωμετρικά σχήματα), τις επικλήσεις, τους εξορκισμούς, τις προσευχές και τα τυπικά, τους εξαγνισμούς, την τέχνη της γοητείας. Ο μάγος πρέπει να καλλιεργήσει τις αρετές (αγνότητα, εντιμότητα, εξαγνισμό, αποχή, κλπ.), πρέπει να γνωρίζει τις γιορτές, τις ευοίωνες και δυσοίωνες μέρες και ώρες.

Για να έχει επιτυχία η μαγική πράξη, πρέπει να συντρέχουν τρεις παράγοντες (αν ένα από τους τρεις λείπει, το έργο αποτυγχάνει): η ενεργητική δύναμη στον μεσολαβητή (το μάγο), η παθητική δύναμη στο υποκείμενο ή τις δυνητικότητες της ύλης, και η κατάλληλη προσαρμογή στις χωροχρονικές περιστάσεις.

Ένας φλαουτίστας, όσο τέλειος κι αν είναι, δεν μπορεί να παίζει καλά το φλάουτο λόγω της ατέλειας του ίδιου του οργάνου. (Για τη Μαγεία)

Μια πολύ σημαντική σχέση είναι αυτή που προέρχεται από τη φωνή και τον ψαλμό. Ο Μπρούνο επιμένει στη σχέση αυτών των τελευταίων με τους ρυθμούς, τους αριθμούς και τις αναλογίες (πυθαγορική μουσική). Δεν κάνουν όλες οι επικλήσεις για όλα. Από την άλλη μεριά, δεν είναι ανάγκη το αυτί να αντιλαμβάνεται τον ψαλμό για να είναι αυτός αποτελεσματικός. Ο ψαλμός επιτρέπει την αντήχηση και αυτό το εξηγεί ο Μπρούνο με την εικόνα δύο κιθάρων που ρυθμίζονται για να δονούνται στον ίδιο τόνο όταν έχει διεγερθεί μια μόνο από αυτές (σίντις και τάτβας). Ο Μπρούνο παρουσιάζει τη ρητορική κάτω από μια μαγική όψη, σαν μια τέχνη επίκλησης του ρήτορα που πείθει, αποτρέπει ή υποβάλλει συγκινήσεις.

Από τις σχέσεις που προέρχονται από την θέα, πρέπει να διακρίνουμε τις εικόνες που επηρεάζουν αισθητά το πνεύμα (η θέα του αίματος μπορεί να προκαλέσει λιποθυμία) και εκείνες που διεισδύουν χωρίς άμεσα αποτελέσματα, αλλά καταλήγουν να διαφθείρουν την ψυχή.

Από τις σχέσεις που προέρχονται από τη φαντασία, ο Μπρούνο θυμίζει την πρώτη λειτουργία αυτής της ιδιότητας: να δέχεται, να συγκρατεί, να συνδυάζει και να χωρίζει τις εικόνες που φέρνουν οι αισθήσεις. Οι «παραισθήσεις» ερμηνεύονται ως συνέπεια αιτιών καθαρά υλικών από τους γιατρούς ή καθαρά πνευματικών από τους θεολόγους. Για τον Μπρούνο, είναι συνδυασμός και των δύο: η υλική αιτία και η μελαγχολική διάθεση (Κρόνος), η αποτελεσματική αιτία είναι δαιμονική (πνευματική, αν και όχι εντελώς ασώματη, πρβλ. αιθέρες). Ο Μπρούνο αποδεικνύει την σωματο-πνευματική ενότητα στην ιατρική αγωγή. Γενικά, το έργο της φαντασίας είναι πολύ σημαντικό αφού είναι ένας δρόμος μεγαλύτερης πρόσβασης για όλα όσα έχουν σχέση με το ζωντανό ον.

Η σχέση που προέρχεται από την νοητική ικανότητα δικαιολογείται από το γεγονός ότι οι νοητικές ικανότητες επαναλαμβάνουν τη πράξη της φαντασίας. Ο Μπρούνο επισημαίνει τη σημασία της πίστης και της πεποίθησης. Οποίος δεν πιστεύει στην αποτελεσματικότητα του μάγου, θεωρούμενου ως γιατρού, δεν θα μπορέσει να θεραπευθεί.

Η μνημοτεχνική

Δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για τη μαγεία, χωρίς να επικαλεστεί την μνημοτεχνική του Τζορντάνο Μπρούνο. Παραδόξως, στο «Για τη Μαγεία» αυτό το θέμα μόλις αναφέρεται. Η αλήθεια είναι ότι ο Μπρούνο αφιέρωσε άλλα έργα σ΄ αυτήν και επομένως σ΄ αυτό το έργο ο Νόλιος περιορίστηκε να δώσει μια σύνθεση των βασικών στοιχείων της μαγείας χωρίς να υπεισέλθει στο λειτουργικό μέρος. Πιστεύουμε ότι αυτή η μελέτη για τη μαγεία του Μπρούνο θα είναι ημιτελής χωρίς κάποιες πολύ σύντομες γραμμές πάνω σ΄ αυτή την τέχνη.

Αστρική και ηλιακή μαγεία

Η μνημοτεχνική, όπως και ο πρωταρχικός ρόλος που εναρμονίζει τα άστρα και κυρίως τον ήλιο, δεν έχουν τόση σημασία στο έργο «Για τη Μαγεία». Ωστόσο, σε άλλο βασικό έργο του Μπρούνο, το «De umbris idearum» (Οι σκιές των ιδεών), επεξηγεί με σαφήνεια ότι η αστρική αιγυπτιακή θρησκεία, που δεν περιοριζόταν στη λατρεία του ορατού ήλιου, ήταν η πιο αγνή θρησκεία. Οι «ψευδο-ερμητικοί χριστιανοί» κατάφεραν να την καταπνίξουν. Ο Μπρούνο στο σύνολο του έργου του, περιλαμβανομένου και αυτού που πραγματεύεται επιστημονικές απόψεις (πρβλ. ηλιοκεντρισμό), αφοσιώνεται στο να αναβιώσει αυτή την μαγική αιγυπτιακή θρησκεία. Οι σκιές των ιδεών είναι η μαγική εικόνα (ταλισμάν) την οποία ο Μπρούνο πραγματοποιεί με τέχνη και είναι αυτές που επιτρέπουν στο μάγο να έλθει σε αντήχηση με τα Αρχέτυπα. Χάρη στη μνήμη, ο μάγος αποκτά γνώση, με την αντήχηση περιβάλλεται με δυνάμεις.

Έτσι κατά κάποιο τρόπο ολοκληρώσαμε ένα μικρό αφιέρωμα, σ' ένα μέρος του έργου αυτού του φιλοσόφου, ο οποίος έζησε προσπαθώντας να εφαρμόσει τις ιδέες του και πέθανε γι' αυτές.